از بنیانگذاری صندوق های بازنشستگی بیش از نیم قرن می گذرد، اما در بین آنها صندوق تامین اجتماعی با زندگی مردم پیوند خورده است. سازمانی دولتی که به امور مالی بازنشستگان رسیدگی می‌کند. اما متاسفانه سالها است که این سازمان همچون گذشته بازدهی ندارد؛ به طوری که نه تنها باری بر دوش دولت است بلکه این روزها حتی توانایی پرداخت مستمری بازنشستگان را ندارد.این موضوع در حالی اتفاق افتاده که سازمان تامین اجتماعی تعهداتی را نسبت به مستمری بگیران بر عهده دارد، اما تامین منابع این روزها مشکلات عدیده ای را برای صندوق های بازنشستگی به وجود آورده است. حمید حاج اسماعیلی در رابطه با این موضوع به گسترش نیوز می گوید: در حال حاضر در ایران صندوق‌های بازنشستگی بسیاری وجود دارد، اما بزرگترین آن‌ها صندوق تامین اجتماعی، شرکت‌های سرمایه‌گذاری وابسته به سازمان تامین اجتماعی (شستا) و دیگری صندوق لشگری و کشوری است.به جز این دو صندوق اصلی حدودا ۱۱ الی ۱۲ صندوق دیگر مربوط به بازنشستگی داریم که کوچک تر از صندوق های اصلی هستند و برای گروه جمعیتی اصناف خاص می‌باشند.

وی ادامه داد: دو صندوق بازنشستگی اصلی کاملا تحت مدیریت دولت هستند. به همین دلیل اگر دچار کسری شوند دولت به یاری آنها می آید و تامین منابع می کند. البته باید در نظر داشت که صندوق تامین اجتماعی که یک صندوق عمومی غیردولتی است منابع آن وابسته به واریزی‌هایی است که بیمه‌گذاران تحت عنوان لیست بیمه کارگر و کارفرما ماهیانه واریز می‌کنند. بخشی از درآمد سازمان تامین اجتماعی نیز از سرمایه‌گذاری‌ هایی است که صندوق تامین اجتماعی در شرکت‌های خود و سایر شرکت ها و همچنین خرید سهامی که از شرکت های دیگر انجام داده به دست می آید. مجموعه این‌ها درآمد صندوق تامین اجتماعی را تشکیل داده است.

ناهمخوانی تراز تعادلی ورودی و خروجی صندوق

این اقتصاددان ادامه داد: ۶۷ سال از تاسیس صندوق تامین اجتماعی پیش در ایران می گذرد، در آن زمان کمتر کسی از خدمات سازمان تامین اجتماعی استفاده می‌کرد و بیشتر سرمایه‌گذاری در صندوق تامین اجتماعی صورت می‌گرفت. در آن دوران شاید در بهترین موقعیت نسبت ۱۳ به ۱ را در تامین اجتماعی داشتیم. یعنی ۱۳ نفر حق بیمه پرداخت می‌کردند و یک نفر بازنشستگی دریافت می‌کرد. در حال حاضر متاسفانه در صندوق تامین اجتماعی به زیر ۵ به ۱ رسیده است. به همین دلیل این نگرانی وجود دارد که اگر این روند ادامه دار باشد، تراز تعادلی ورودی و خروجی در سازمان تامین اجتماعی به لحاظ منابع ممکن است بر هم خورد و سازمان دچار مشکلات جدی شود. در سالهای گذشته دولت و مجلس، بدون محاسبات دقیق برای تامین منابع مورد نیاز، تعهداتی را بر سازمان تامین اجتماعی تحمیل کردند. معافیت‌هایی که دولت و مجلس برای بسیاری از طبقات شغلی در نظر می‌گیرند، شامل بیمه تاکسیرانان و رانندگان حمل‌ونقل، بیمه قالیبافان، کارکنان مجلس، کارگران ساختمانی و یا بازنشستگی پیش از موعد ۳۰ ساله و یا به عنوان مثال بیمه‌های بازنشستگی در کوتاه مدت افراد ۶۰ ساله با ده سال پرداخت حق بیمه و ده روز حقوق و یا برای زنان با ۲۰ روز حقوق از همه این‌ موارد مهمتر مشاغل سخت و زیان‌آوری است که در کشور تعریف شده و تعداد آن‌ها هم بسیار زیاد است. مجموع این عوامل تعهدات و بار مالی گسترده‌ای را به سازمان تامین اجتماعی تحمیل کرده است. بدون آنکه خود سازمان در محاسبات و مدیریت هزینه ها دخالت جدی داشته باشد.

دولت بدهکار جدی به صندوق تامین اجتماعی

حاج اسماعیلی افزود: مشکل دیگری که گریبان گیر سازمان تامین اجتماعی شده آنکه دولت تعهداتی را که برای سازمان تعریف می‌کند باید منابع آن را نیز تامین کند. متاسفانه همین منابع نیز به موقع پرداخت نمی‌شود و دولت بدهکار جدی به صندوق تامین اجتماعی است. علی رقم مصوباتی که دولت را اجبار کرده است که بتواند بدهی خود را تسویه کند، اما به دلایل مختلف به این کار عمل نکرده است. برآورد می‌شود بیش از صدهزار میلیارد تومان بدهی دولت به سازمان تامین اجتماعی است.

وی اضافه کرد: مشکل مهم دیگری که در سازمان تامین اجتماعی وجود دارد آنکه دولت به عنوان نماینده حاکمیت در صندوق‌های بازنشستگی به این دلیل که ارتباط مستقیمی با جمعیت بزرگی از کشور دارد، می تواند امنیت عمومی و ملی را تحت تاثیر قرار دهد و وظیفه حاکمیتی برای تامین و اداره منابع آن از طرف دولت وجود دارد برای همین سرمایه‌گذاری دولتی در آنجا صورت نمی‌گیرد. دولت باید براساس شرایط مالی و اعتباری صندوق منابعی را به صورت سالانه و یا چند سال یکبار برای صندوق‌های بازنشستگی در نظر بگیرد که این صندوق‌ها منابع لازم را برای پرداخت فعالیت‌ها و خدماتشان داشته باشند.

تامین اجتماعی خلوتگاه سیاسی دولت

این اقتصاددان معضل دیگر صندوق ها را دخالت بیش از حد دولت در تامین اجتماعی به عنوان یک صندوق غیردولتی دانست و گفت: مدیریت این نهاد توسط دولت انجام نمی شود و این امر منجر می‌شود که تامین اجتماعی یک خلوتگاه سیاسی برای افرادی باشد که تخصص کمتری دارند و دغدغه و نگرانی سازمان بازنشستگی تامین اجتماعی را کمتر دارند. بنابراین مدیریت‌های کوتاه مدت و موقتی در سازمان تحمیل می‌شود و این به صندوق در طی سالاهای گذشته لطمه زده است.

حاج اسماعیلی در پایان ضمن سوءاستفاده دولت از این صندوق ها گفت: زمانی که دولت دچار بحران مالی می‌شود از منابع صندوق بازنشستگی کشور استفاده می کند. این موارد کارهای غیرقانونی و غیر فنی و تخصصی است که در سازمان تامین اجتماعی اتفاق افتاده نگرانی هایی را برای آینده ایجاد کرده است.