در حالی‌که مسئولان آب منطقه‌ای کمبود آب را در مرز بحرانی می‌دانند و سدهای تامین‌کننده آب شرب مشهد خشک شده‌اند، اما پیش از این رئیس سازمان مدیریت بحران کشور در آخرین روزهای اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۲ در سفر به مشهد اذعان کرد: مشکل خاصی در تامین آب خراسان رضوی به‌ویژه شهر مشهد نخواهیم داشت و تلاش خواهیم کرد آب موردنیاز مردم به‌موقع تأمین شود. رئیس سازمان مدیریت بحران کشور امسال در سفر به مشهد تاکید کرد مشکل خاصی در تامین آب به ویژه شهر مشهد نداریم و این در حالی است که این کلانشهر به دلیل خشکیدگی سدها امروز با بحران جدی آب روبه‌رو است! بحران آب موضوع جدیدی نیست که در چند سال گذشته پدیدار شده باشد و بیش از دو دهه است که زنگ خطر آن به صدا درآمده اما هر بار مسئولان با افزودن چند چاه آب بیشتر سعی کردند تا مشکل را حل کنند! وقتی ۲۰ سال پیش بحران آب مشهد به نقطه اوج خود رسید، چندین پروژه و طرح برای تامین آب مشهد مطرح شد؛ مانند انتقال آب از کلات، تکمیل تصفیه‌خانه‌ها و بازچرخانی پساب، اجرای طرح‌های آبیاری نوین در بخش کشاورزی و امثال آن که هنوز این طرح‌ها به سرانجام نرسیده و بسیاری از آنها مانند احداث تصفیه‌خانه‌ها و یا طرح انتقال آب از کلات روی زمین مانده است و با بی‌تفاوتی در برابر ایجاد باغ ویلاها‌ و تبدیل اراضی کشاورزی به باغ‌های شخصی هر روز بر کمبود تامین آب دامن زده شده است.متاسفانه طی سال‌های گذشته برای تامین آب به تعداد حفر چاه‌های آب افزوده شده به گونه‌ای که دشت‌های مشهد با فرورفتگی و ترک‌خوردگی مواجه است و معلوم نیست تا چه زمانی حفر چاه‌های آب بیشتر در دشت‌های مشهد برای رفع عطش شهروندان قرار است ادامه پیدا کند؟استان خراسان رضوی بیش از ۲۰ سال درگیر خشکسالی است و در دو سال اخیر بدترین وضعیت خشکسالی و کم‌بارشی ۶۰ سال گذشته را از سر می‌گذراند و کلانشهر مشهد نیز که به طور معمول سالانه پذیرای ۳۰ میلیون زائر و گردشگر است، شرایطی بدتر از دیگر نقاط استان دارد و سدهای تامین‌کننده آب آن، خالی تر از همیشه هستند.

بارش‌های بی‌تاثیر

بهمن ماه امسال اگرچه تغییرات جوی و بارش برف و باران امید را برای تامین آب شر در دل مردم و مسئولان زنده کرد و امید می‌رفت با بارش برف ۱۵ سانتیمتری و جاری شدن رواناب‌ها کمی از تف‌دیدگی زمین کاسته شود اما متاسفانه به نظر می‌رسد این چندین میلیمتر بارش در بهمن تاثیری بر آبگیری سد‌ها نداشته است! مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد در پاسخ به این سوال که این بارش‌ها تا چه میزان توانسته به ذخیره آب در پشت سد‌های مشهد کمک کند ابراز می‌کند: متاسفانه هیچ سیلابی در کار نبوده است و روانابی به سد‌ها نرسیده است!

حسین اسماعیلیان به بازار می‌گوید: درحال‌حاضر حجم سد دوستی به عنوان یکی از مهم‌ترین تامین‌کننده‌های آب شرب مشهد به مقدار ۵‌.‌۴ درصد رسیده و ۳ سد دیگر شهر مشهد به صورت میانگین ۱۰ درصد ذخیره آب دارند.

وی می‌گوید: خشکسالی‌های پیاپی منجر به افت شدید حجم ذخایر سدها شده و با توجه به اینکه عمده آب این کلانشهر از منابع سطحی تامین می‌شود، اکنون وضعیت دشواری را برای تأمین آب کلانشهر مشهد پیش رو داریم.

وی در خصوص میزان بازندگی در سال آبی جاری اذعان می‌کند: این آمار حدود ۶۵ درصد نسبت به دوره آماری بلندمدت کاهش دارد و آب موجود در سدهای تامین‌کننده آب مشهد همان طور که عنوان شد به کمتر از پنج درصد رسیده است.

اسماعیلیان ابراز می‌کند: سد دوستی مهم‌ترین منبع سطحی تأمین آب کلانشهر مشهد است که در سال‌های گذشته تا ۵۰ درصد از آب مصرفی مشهد از این منبع تامین می‌شد اما هم اینک این ذخیره هم به پایان رسیده است.مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد در خصوص بارندگی‌های حادث شده ابراز می‌کند: اگر چه شاهد بارش ۵۵ میلیمتری در مشهد بودیم و نسبت به بارش ۴۳ میلیمتری سال گذشته افزایش داشته اما نسبت به میانگین بارش ۹۷ میلیمتری در دراز مدت شاهد کاهش حجم بارندگی هستیم.

وی برای تامین آب مشهد و رفع عطش شهروندان این کلانشهر تامین بودجه را ضروری می‌داند و می‌افزاید: برای گذر از این شرایط سخت پروژه‌های مختلفی تعریف شده و در دست اجرا است اما تاخیر در تامین بودچه طرح‌ها را با عقب ماندگی همراه می‌کند.اسماعیلیان در این رابطه اذعان می‌کند: از حدود ۱۹ میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده برای تامین مالی پروژه‌های تامین آب مشهد توسط سازمان برنامه و بودجه استان تنها سه میلیارد تومان تخصیص پیدا کرده است، بنابراین ضروری است تا این موضوع هر چه زودتر حل شود تا به پروزه‌های تامین آب سرعت ببخشد.

وی تاکید می‌کند: برای گذر از شرایط سخت تنش آبی، مشارکت شهروندان و مدیریت مصرف ضروری است و کاهش مصرف هر لیوان آب کمک بسیار به تامین آب در تابستان خواهد کرد.

خسارت‌های دامنه دار

به گزارش بازار، مشهد ۳۵۰ روستا با جمعیت‌های بالا پیرامون خود دارد که تأمین آب شرب با تانکر برای این روستاها بسیار ضرورت دارد لذا این موضوع نیز باید پیش از ورود به فصل گرما در دستور کار مدیران قرار گیرد.طی چند سال گذشته کمبود آب و خشکسالی تاثیرات سوئی بر روی روند کشاورزی و حوزه دامداری در این استان گذاشته است که بنا بر گفته سرپرست جهاد کشاورزی خراسان رضوی دامنه خسارت‌ها در سال زراعی از مرز ۱۸ هزار میلیارد تومان خواهد گذشت.

متاسفانه در سال زراعی گذشته به دلیل کمبود آب و هم چنین قطع برق چاه‌های روستایی لذا اراضی کشاورزی در این استان با چالش جدی آبیاری روبه‌رو بودند.اقلیم خشک و نیمه‌خشک خراسان رضوی در ۱۹ سال گذشته تنها حدود ۲ سال بارندگی نسبتا خوب را در کارنامه اقلیمی خود ثبت کرده است، اما امسال نیز بار دیگر این استان وارد بحران شدید خشکسالی شده است که عواقب آن به شدت تهدیدکننده به نظر می‌رسد.کاهش تولید در تمامی بخش‌ها از جمله زراعی، باغی و دام و طیور خراسان‌رضوی، از نخستین آثار و پیامدهای ناشی از خشکسالی است که در کنار دیگر مشکلات از جمله تورم، افزایش هزینه‌های تولید و کارگری، رشد فزاینده بهای نهاده‌های دامی و کشاورزی و تحریم و موانع وارداتی، موجب زخمی شدن پیکر خسته کشاورزی این استان شده است.این شرایط در حالی رقم می‌خورد که خسارت سرمای بی‌سابقه دی‌ماه گذشته، ضربه مهلکی را به بخش کشاورزی این استان وارد آورد و ثبت قطعی ۸۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال خسارت را برای فعالان این بخش به ثبت رساند.رئیس جهاد کشاورزی خراسان رضوی در گفت‌وگو با بازار دامنه خسارت‌ها را ادامه‌دار می‌داند و می‌گوید: سال زراعی سختی را در پیش‌رو داریم و با روند فعلی و ادامه خشک‌سالی، پیش‌بینی می‌کنیم ۱۸ هزار و ۱۵۷ میلیارد تومان خسارت جدید متحمل شویم.

غلامرضا قنبری درخصوص بحران کمبود آب و آینده کشاورزی در خراسان رضوی به بازار می‌گوید: این استان در سال‌های گذشته رتبه‌های اول کمترین میزان بارندگی در کشور را داشته است لذا اگر بخواهیم با روال فعلی کشاورزی پیش برویم، آب کفاف میزان سطح زیر کشت استان را نخواهد داد به گونه‌ای که پیش از این ما شاهد کاشت ۵۰۰ هزار هکتار گندم در خراسان رضوی بودیم اما این رقم امروز به ۱۲۰ هزار هکتار رسیده است.

وی بابیان اینکه موج سرمای سال قبل در بخش کشاورزی هشت هزار و ۲۵۰ میلیارد تومان خسارت بر جای گذاشت ادامه داد: خسارت ناشی از خشکسالی و تنش ناشی از آن بیش از این خواهد بود.

وی بابیان اینکه خشک‌سالی‌ها و کمبود بارش سبب شده است تا در تأمین ۸۰۰ هزار تن جو و ذرت که در این استان کشت می‌شد با چالش مواجه شویم، متذکر شد: این تنش‌ها راندمان زراعی را نیز ۳۵ تا ۸۰ درصد کاهش داده است.

رئیس جهاد کشاورزی خراسان رضوی به بازار می‌گوید: علاوه بر این زیان‌های در حوزه تأمین علوفه دام نیز تاکنون ۴هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان خسارت داشته‌ایم و ادامه روند خشکسالی، شرایط را بدتر نیز خواهد کرد.

محمد قنبری می‌گوید: این در حالی است که علاوه بر کاهش سطح زیرکشت در کشور همچنین نیاز کشور افزایش پیدا کرده است و لذا با توجه به محدودیت‌های آبی و خاکی، افزایش سطح زیر کشت برای ما سخت خواهد بود. با توجه به کاهش بارندگی‌ها، تنها راهی که می‌توانیم این مسئله را حل کنیم، افزایش راندمان تولید است.

کاهش محصولات عشایری

مدیرکل عشایر استان خراسان رضوی نیز در گفت‌وگو با بازار خشکسالی‌های حادث شده را بسیار تخریب‌کننده دانسته و به ما می‌گوید: ۲۴ درصد مراتع استان در اختیار عشایر استان قرار دارد و که با توجه به بررسی‌های میدانی کارشناسان عشایری و هم چنین منابع طبیعی می‌توان اذعان کرد صددرصد مراتع در اختیار عشایر تحت تاثیر شدید خشکسالی‌ها قرار گرفته است.

محمد حسین جعفری می‌گوید: خشکسالی حاکم بر استان که بیشترین تاثیر نامطلوب و تخریبی را بر روی مراتع گذاشته است موجب شده که آمار دام عشایر افزون بر ۲۵ درصد در مقایسه با دو سال گذشته کاهش پیدا کند.

وی با بیان اینکه تامین علوفه برای تعلیف دام به مهم‌ترین و اصلی‌ترین مشکلات عشایر تبدیل شده است به ما می‌گوید: به دلیل ضعف عشایر در تامین نقدینگی لذا امکان خرید علوفه از بازار آزاد برای آنها امکان‌پذیر نبوده و لذا خشکسالی مراتع و چراگاه‌ها تاثیر مستقیمی بر تولید محصولات عشایری می‌گذارد، از این‌رو بسیاری از عشایر را مجبور به فروش دام می‌کند.

وی ابراز می‌کند: اگر چه سعی شده تا با اجرای طرح‌های حمایتی مانند تحویل علوفه مدت دار و اجرای طرح‌های تولید قراردادی به این جامعه کمک شود اما واقعیت این است که خشکسالی و کمبود آب تاثیر مخرب خود در آمار دام‌های سبک و تولیدات عشایری نشان داده و کاملا محسوس است.

سخن پایانی

اکنون از مجموع ۳۷ دشت خراسان رضوی، نیمی در شرایط ممنوعه بحرانی قرار دارند و وجود چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی، مهم‌ترین علت بحرانی شدن وضعیت دشت‌های استان عنوان شده‌ و حال آنکه بخش کشاورزی این استان هم اکنون تنها منبع تامین معیشت افزون بر نیمی از جمعیت یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفری روستایی این خطه است.