مزیت از دست رفته ایران در تولید پسته
پسته یکی از دانه‌های مغزی است که می‌تواند مزیت صادراتی خوبی برای کشور داشته باشد. مهم‌ترین مناطق کشت پسته در ایران استان‌های کرمان، یزد، خراسان، فارس، سمنان، سیستان و بلوچستان، مرکزی، اصفهان، قزوین و تهران است.
دامغان، رفسنجان، زرند شهر کشکوییه، سیرجان، بوئین زهرا، انار و نی ریز مراکز اصلی تولید پسته در ایران به شمار رفته و ۸۰ درصد پسته تولید شده در ایران، از این مناطق به دست می آید. سال ها قبل پرورش پسته بیشتر در استان های کرمان، یزد و خراسان متداول بود که مواجهه با محدودیت های شدید آبی در استان کرمان سبب شد کشت و کار پسته به سایر استان های پرآب تر گسترش پیدا کند. درحال حاضر در بیشتر استان های ایران کشت و پرورش پسته در حال توسعه است.پسته درخت کوچکی است که سرچشمه آن خاورمیانه و آسیای میانه بوده است. اما امروز امریکا رکورد دار تولید پسته و صادرات آن در جهان است در حالی که ایران و ترکیه در رتبه های بعدی قرار دارند. پس از آن سوریه، اتحادیه اروپا و افغانستان بیشترین میزان پرورش پسته را در جهان دارند. کشت پسته در اروپا بیشتر در کشورهای اسپانیا، ایتالیا و یونان بوده و در افریقا هم کشت پسته بیشتر در تونس رواج دارد. هند نیز جز کشورهایی است که روی تولید پسته سرمایه گذاری می کند.یکی از چالش های امروز کشور رقابت با ترکیه در تولید و صادرات پسته است. محمدعلی انجم شعاع، رئیس کمیسیون باغبانی انجمن پسته ایران با بیان اینکه ترکیه برنامه های زیادی برای افزایش تولید پسته دارد به مهر گفت: ۸۰ تا ۹۰ درصد پسته ترکیه به شکل دیم تولید می شود اما دولت ترکیه برنامه دارد با آبگیری سد آتاتورک و سایر سدها آبیاری تحت فشار را در باغ های پسته به مرحله اجرا درآورد. با تغییر کشت از دیم به آبی آمار تولید روند افزایشی خواهد داشت.وی افزود: البته ترکیه هنوز راه زیادی دارد تا به لحاظ حجم به جایگاه ایران برسد.وی ادامه داد: البته مشکل پسته ایران این نیست که ترکیه در تولید پیشتاز باشد یا خیر؛ بلکه قوانین داخلی از سوی وزارتخانه ای مانند وزارت نیرو یا بخشنامه های بانک مرکزی، چالش امروز پسته کاران است.
چالش آب و خاک و زارعان
رئیس کمیسیون باغبانی انجمن پسته ایران با اشاره به رفع تعهد ارزی عنوان کرد: این نوع عملکردها باعث آسیب جایگاه پسته ایران در سطح بین الملل می شود زیرا تعهد ارزی مشکلاتی را در مبادلات تجاری به وجود آورده است. انجم شعاع درباره چالش زارعان با وزارت نیرو نیز به موضوع آب اشاره کرد و گفت: در ماده ۲۷ و ۲۸ قانون توزیع عادلانه آب اختیار انتقال آب درون حوزه را در اختیار وزارت نیرو قرار داده است. به عنوان مثال اگر زارعی دو چاه داشته باشد و بخواهد آب این چاه را به چاه کناری منتقل کند وزارت نیرو مانع می شود. این فعال بخش کشاورزی در ادامه سخنان خود بیان کرد: درحال حاضر یک سری باغ هایی وجود دارند که زمین مناسبی ندارند یا خرده مالکی اداره می شوند. به هر دلیلی کشت در آنها توجیه اقتصادی ندارد. حال پرسش این است که چرا اجازه انتقال آب چاه آن زمین به زمین دیگر که مثلا ۱۰ کیلومتر با آن فاصله دارد، داده نمی شود؛ در حالی که این انتقال آب می تواند نقش زیادی در افزایش برداشت محصولات داشته باشد.انجم شعاع در پاسخ به این پرسش که دلیل مخالفت چیست، گفت: معمولا بهانه تراشی می شود. منطقی برای این عدم جابه جایی وجود ندارد. وی در توضیح اینکه آیا با وجود خشکسالی و بحران آب این ممنوعیت منطقی نیست، گفت: هنگامی که با آب یک چاه در محلی فقط ۵۰۰ کیلو پسته برداشت می شود و در جایی دیگر می توان این عدد را به مثلا ۳ تن رساند چرا باید مانع شد؟ آب مصرف می شود اما صحبت ما این است که در محلی استفاده شود که بهره وری افزایش پیدا کند.
این عضو هیات مدیره انجمن پسته کشور ادامه داد: ممکن است زمین نامرغوب شده باشد و محصولی که باید داشته باشد به بار ننشیند. ابتدای انقلاب یک سری چاه در کشور زده شد و هر کس هر جا خواست چاه حفر کرد بدون توجه به اینکه زمین مرغوب است یا خیر. همچنین ممکن است به مرور زمان اراضی کشاورزی خرد شده و کشت برخی محصولات در آن دیگر توجیه اقتصادی نداشته باشد. یا در برخی مکان ها درخت ها کهنسال شده اند یا حتی به دلیل روش های نامناسب، زمین باروری خود را از دست داده و شور شده باشد.رئیس کمیسیون باغبانی انجمن پسته ایران همچنین با بیان اینکه برخی اراضی از همان ابتدا نامرغوب بوده اند اما به دلیل کیفیت مناسب آب و جوان بودن زمین درخت پسته کاشته شده است، گفت: درحال حاضر دیگر کشت در این زمین ها صرفه اقتصادی نداشته و بهتر است آب این اراضی به زمین های دیگر منتقل شود.انجم شعاع یادآور شد: برخی با بعضی روش های نادرست بالاخره این آب را منتقل می کنند اما کسانی که می خواهند از راه قانون مبادرت به این کار کنند با موانع زیادی مواجه هستند.
چالش توزیع عادلانه آب
هنگامی که عنوان می شود زمین کارآمدی خود را از دست داده و شور شده است و دیگر تولید محصول به میزان اقتصادی نیست یعنی روش های نامناسب کشت سبب شده تا با پدیده فرسایش خاک رو به رو باشیم. شاید لازم باشد مدیران بالادستی برای جلوگیری از گسترش فرسایش خاک اجازه هدایت آب به زمین های دیگر را ندهند. این فعال حوزه کشاورزی در این باره اظهار کرد: پسته از مقاوم ترین گیاهان نسبت به شوری و کم آبی است. نامرغوبی زمین یکی از دلیل های استدلال شده بود. ۵ درصد زمین ها ممکن است شور شده باشند اما دلایل دیگری هم وجود دارد که کشت را غیراقتصادی می کند. وی افزود: درحال حاضر وزارت نیرو با اعمال ماده ۲۷ و ۲۸ قانون توزیع عادلانه آب کاری کرده که بهره وری در باغات پسته پایین آمده است در حالی که کشاورز هم معتقد به حفظ حیات خاک و مصرف آب کمتر با راندمان بالاتر کشت و کار است.
سخن پایانی
شور شدن زمین ها، از دست رفتن زایش زمین و فرسایش خاک از چالش های اساسی کشور است که ایران را در جهان در جایگاه نخست قرار داده است. به نظر می رسد بعضی از محدودیت ها ضروری بوده و در این راستا وزارتخانه های جهاد کشاورزی و نیرو باید آموزش های لازم را در اختیار کشاورزان و باغداران قرار دهند.
