شهرت جهانی فرش ایران به دلیل برخورداری از رنگ، طرح ‌ های چشم ‌ نواز متنوع، کیفیت، مقاومت بالا، نقشه ‌ های انحصاری زیبا همواره زبانزد و موردتوجه خانواده ‌ های ایرانی و سرتاسر جهان بوده است، اما این هنر صنعت، از سال ‌ های گذشته با مشکلات عدیده ‌ ای دست ‌ به ‌ گریبان شده که فعالان این عرصه را دلسرد می ‌ کند.این درحالی است که مشکلات پیش ‌ روی فرش دستباف با شمردن تمام نمی ‌ شود، از گرانی مصالح اولیه و بالا بودن دستمزدها گرفته تا نبود امنیت شغلی و صادرات، همه و همه دست ‌ به ‌ دست هم داده ‌ اند تا این هنر- صنعت را که زمانی رونق بسیاری داشت از پای درآورند و فعالان این عرصه را مجبور به کوچ به سایر عرصه ‌ های اقتصادی کنند.برند فرش بسیاری از شهرهای ایران از جمله کاشان، قم و تبریز و.... به عنوان نام تجاری این هنر-صنعت را کمتر کسی است که در دنیا نشنیده باشد و درواقع این نام ‌ های تجاری در جهان با نام ایران عجین شده و در کنار محصولات و صادراتی همچون زعفران و پسته جزو محصولاتی است که برند آن اعتبار جهانی بالایی داشته و مشتریان مشتاق آن همواره برای خرید آن سر و دست می ‌ شکنند اما باید بافندگان و دست ‌ اندرکاران این صنعت مشکلات ریزودرشتی را متحمل شوند. صمت در این گزارش به بررسی برخی از مشکلات بافندگان پرداخته است که البته ریشه عمیق و طولانی دارد.

کاهش سهم صادرات فرش تبریز

رئیس اداره فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت آذربایجان شرقی با اشاره به مشکلات این حوزه گفت: بخشی از این مشکلات نتیجه تحریم ‌ های ظالمانه ضد کشورمان و بخشی نیز نتیجه خودتحریمی هاست که هر ۲ موجب بروز مشکلاتی در صنعت فرش تبریز و استان شده است.علی سلیمانی بابیان اینکه زمانی میزان صادرات فرش استان حدود ۲ میلیارد دلار بود، خاطرنشان کرد: مشکلاتی که در زمینه صادرات ایجادشده، صدور فرش دستباف تبریز به سایر کشورهای جهان را کاهشی کرده و سهم صادرات این کالا با ۳۵ درصد تولید کاهش ‌ یافته است.

وی به دلایل کاهش صادرات این کالا اشاره کرد و گفت: بالا بودن نرخ مصالح به ‌ کاررفته در تولید فرش دستباف که ارتباط مستقیمی با نرخ ارز دارد و دستمزد بالا که نرخ تمام ‌ شده را بالا می ‌ برد از مهم ‌ ترین علت ‌ های کاهش صادرات این محصول است.

رئیس اداره فرش سازمان صمت آذربایجان ‌ شرقی گفت: یکی دیگر از علل کاهش صادرات، گرفتن تعهد ارزی از صادرکنندگان است که باید برای تسهیل صادرات، حذف شود در غیر این صورت فرش تبریز از مبادی غیررسمی به بازارهای جهانی عرضه خواهد شد.

سلیمانی گفت: در داخل نیز قدرت خرید مردم کاهش ‌ یافته و مردم به ‌ جای خرید فرش ریزبافت تبریز، به خرید فرش ‌ های درشت ‌ بافت روی آورده ‌ اند.

وی همچنین به میزان تولید فرش دستباف در استان اشاره کرد و افزود: متراژ تولید این محصول بر اساس صدور کارت قالیبافی و پروانه کسب برآورد می ‌ شود به ‌ طوری ‌ که اکنون در استان متوسط تولید فرش ریزبافت برای هر فرد در سال حدود 5 ‌ مترمربع و برای فرش درشت ‌ بافت ۱۵ مترمربع است.

سلیمانی بابیان اینکه صفرتا صد فناوری تولید فرش، بومی و داخلی است، خاطرنشان کرد: امسال در ۱۱ ماه گذشته، ۵۰ هزار مترمربع در استان فرش تولیدشده که البته این رقم تا سه برابر و ۱۵۰ هزار مترمربع قابل ‌ افزایش است. وی نبود امنیت شغلی را از دیگر موانع و مشکلات حوزه فرش عنوان کرد و گفت: بیمه قالیبافان حدود 8 سال است که قطع ‌ شده و اعتبار موردنیاز آن در ردیف بودجه تعریف ‌ نشده است ازاین ‌ رو قالیبافان و فعالان این عرصه به شغل ‌ های دیگر ازجمله دست ‌ فروشی روی می ‌ آورند.

سلیمانی بابیان اینکه بیمه قالیبافان از آذربایجان ‌ شرقی در کل کشوری ساری و جاری شد، افزود: درحال ‌ حاضر تعداد بیمه ‌ شدگان قالی ‌ بافی در استان از ۹۰ هزار نفر به ۳۷ هزار نفر کاهش ‌ یافته که اگر اعتبار این نوع بیمه ‌ شدگان در ردیف بودجه تعریف شود، قالیبافان با پرداخت 7 درصد حق بیمه و سهم ۲۰ درصدی دولت بیمه می ‌ شوند. وی گفت: اصلاح آیین ‌ نامه بیمه قالیبافان را انجام داده ‌ ایم و شخص استاندار نیز پیگیر این موضوع هستند تا فعالان واقعی این عرصه مشکلی از بابت بیمه نداشته باشند.

تدوین و تصویب سند توسعه فرش دستباف

نایب رئیس اتحادیه فرش ‌ فروشان تبریز نیز با تاکید بر لزوم تدوین و تصویب سند توسعه فرش دستباف استان، گفت: در این سند تمام موارد و الزامات حفظ و ارتقای این صنعت باید لحاظ و چشم ‌ انداز توسعه و راهبردهای مربوطه در آن دیده شود.

ایوب بشیری به پایداری مشکلات فرش دستباف و عدم رفع آنها طی دهه ‌ های گذشته اشاره و اظهار کرد: با وجود اینکه صنعت فرش باید از جانب 3 وزارتخانه صمت، جهاد کشاورزی و میراث فرهنگی حمایت شود، اما در عمل بار عمده مسئولیت بر دوش وزارت صمت گذاشته ‌ شده و به دلیل عدم اختیارات مکفی این سازمان، مشکلات فقط به وزارتخانه منعکس می ‌ شود و بانک ‌ ها نیز به دلیل عدم اختیارات کافی، ناتوان از انجام حمایت کافی از این صنعت هستند.

وی بیان کرد: با توجه به وجود دانشکده فرش در تبریز، از این ظرفیت هم به ‌ خوبی بهره ‌ برداری نکرده ‌ ایم، از ظرفیت شرکت شهرک ‌ های صنعتی و تسهیلات آن ‌ هم بهره نبرده ‌ ایم، اما در موضوع ثبت تبریز به ‌ عنوان شهر خلاق فرش دستباف جهانی تمام سازمان ‌ ها پای ‌ کار آمدند و منتج به نتیجه شد.

بشیری بابیان اینکه تحریم ‌ ها تاثیری در صادرات فرش ندارد، گفت: تا زمانی که مراکز تصمیم ‌ گیری در صنعت فرش دستباف یکی نشوند، توسعه صادرات و توسعه تولید فرش اتفاق نخواهد افتاد و این تحریم ‌ های داخلی است که مانع صادرات
می ‌ شود. وی نیز با اشاره به موضوع پیمان ‌ سپاری ارزی که شامل فرش و فعالان این عرصه شده افزود: این تصمیم نتیجه ‌ ای جز کاهش صادرات نخواهد داشت و باید یک نهاد مسئولیت مستقیم پیگیری مسائل فرش دستباف را برعهده بگیرد.

سخن پایانی

دستمزد درآمد روزانه یک قالیباف بر اساس تعداد گره ‌ های یک فرش یا به صورت پیمانکاری محاسبه و پرداخت می ‌ شود. این دستمزد رقمی حدود ۳۰۰ هزار تومان در روز می ‌ شود. اگر از این رقم روزانه حدود ۳۰ هزار تومان برای حق بیمه کسر شود خالص دریافتی بافنده قالی روزانه حدود ۲۷۰ هزارتومان است. دستمزدی که در مقایسه با زحمت، سختی و مدت ‌ زمان کار، رقمی بسیار اندک و ناچیز است. پرداخت تسهیلات کم ‌ بهره به بافندگان واقعی، توزیع یارانه ‌ ای مصالح و مواد اولیه از سوی دولت یا تعاونی ‌ ها، پرداخت حق السهم ۲۰ درصدی دولت از بیمه قالیبافی، تسهیل موضوع صادرات و پرداخت تسهیلات برای فروش داخلی فرش دستباف، ازجمله درخواست ‌ های فعالان این عرصه از دولت و مسئولان متولی است که امید می ‌ رود تحقق یابد و از مرگ این صنعت زیبا با شهره جهانی جلوگیری شود.