برداشت بی‌رویه متهم ردیف اول
موضوع قنات از دیرباز در استان‌های کویری چون خراسان جنوبی چه برای آب شرب و چه کشاورزی حائز اهمیت بوده است.
موضوع قنات از دیرباز در استان های کویری چون خراسان جنوبی چه برای آب شرب و چه کشاورزی حائز اهمیت بوده است. اما متأسفانه برخی از رفتارها و عملکردهای مدیریتی و شخصی در سال های گذشته چون برداشت بی رویه آب و حفر غیر مجاز چاه موجب خشک شدن قنوات شده است. نکته قابل تاسف این است که مسئولان و متولیان امر از خشک شدن بسیاری از قنات های خراسان جنوبی می گویند که زنگ خطر را در زمینه فرو نشست زمین و افزایش چالش آب به صدا درآورده است.سعید سروی مدیرعامل شرکت آب منطقه ای با بیان اینکه تاکنون دو هزار و ۱۸۱ قنات در خراسان جنوبی خشک شده است، گفت: برداشت بی رویه آب و کاهش ورودی آب به واسطه کاهش بارندگی از دلایل خشک شدن قنات ها است.
شناسایی ۶ هزار و ۹۸۳ رشته قنات
وی با اشاره به اینکه شش هزار و ۹۸۳ رشته قنات در خراسان جنوبی شناسایی و ثبت شده است، گفت: برای بهبود وضعیت قنات ها نیز کشاورزان باید قنات های خود را لایروبی کنند در حالی که که متأسفانه به واسطه تعدد مالکان قنات ها و ضعف اقتصادی کمتر این اتفاق رخ داده است.مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی با تأکید بر اینکه بارورسازی ابرها به عنوان یک گام مثبت در افزایش بارندگی در مرحله شناسایی و جمع بندی اطلاعات است، اظهار کرد: در راستای تکمیل طرح بارورسازی ابرها در خراسان جنوبی باید ۳۵ پایگاه پایلوت دیگر باید راه اندازی شود.
همچنین آیت الله سید علیرضا عبادی نماینده ولی فقیه در خراسان جنوبی ۳۰ بهمن ماه امسال در دیدار با مدیرکل آب و فاضلاب خراسان جنوبی ضمن با اشاره به اینکه در موضوع تأمین آب باید عادلانه، علمی و به دور از حواشی تصمیم گرفت، بیان کرد: در گذشته جوازهایی برای حفر چاه صادر شد و آب را از قلب زمین بالا کشیدند که نتیجه آن خشک شدن قنات ها و از بین رفتن کمیت و کیفیت منابع آبی شد. عبادی ادامه داد: ما انسان ها خودمان بد عمل می کنیم و بعد گلایه داریم که منابع آب زیرزمینی افت پیدا کرده و شاهد گسل زمین هستیم.
آسیب جدی به منابع آب و خاک
رئیس دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه امام خمینی (ره) گفت: افت آبخوان ها و خشک شدن رودخانه ها، تالاب ها، قنات ها و چشمه ها، بیش از آن که به دلیل تغییر اقلیم یا خشکسالی باشد، ناشی از برداشت بی رویه منابع آبی توسط انسان است.
بیژن درباره میزان مصرف آب در بخش کشاورزی گفت: طبق تمامی مستندات و اطلاعات موجود بیشترین مصرف آب در کشور مربوط به بخش کشاورزی است. وی درباره دلایل این امر تصریح کرد: یک دلیل این است که با توجه به شرایط اقلیمی تولید محصولات کشاورزی در اغلب مناطق کشور بدون آبیاری میسر نیست و دلیل دیگر آن است که بخش کشاورزی علاوه بر تأمین غذا، بستر اشتغال و توسعه در اغلب مناطق کشور را نیز فراهم کرده است.
نظری در رابطه با میزان دقیق مصرف آب در بخش کشاورزی گفت: در خصوص میزان دقیق مصرف آب در بخش کشاورزی در کشور توافقی بین کارشناسان و نهادهای متولی آب وجود ندارد و طبق گزارشات و برآوردهای مختلف بین ۸۰ تا ۹۲ درصد از مصارف آب در کشور را به بخش کشاورزی مرتبط می دانند. دلیل این سردرگمی نیز این است که در تعاریف و مفاهیم اصلی مصرف آب بین نهادهای مختلف متولی عرضه و مصرف آب و به طور مشخص وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی، توافقی وجود ندارد. به ویژه در اراضی پایاب شبکه های آبیاری، وزارت جهاد کشاورزی مبنای محاسبات را آب تحویلی و وزارت نیرو مبنای برآوردها را آب تخصیص داده شده می داند. استاد کشاورزی دانشگاه امام خمینی (ره)، ضمن تأکید بر اینکه یک گام اساسی در مدیریت آب در کشور توافق بر روی مفاهیم و تعاریف و نحوه اندازه گیری آب مصرفی در بخش کشاورزی است، افزود: بدون اندازه گیری مصرف آب، پایش و بهبود فرآیندهای مصرف آب امکان پذیر نیست. وی همچنین در خصوص اینکه آیا این حجم از مصرف آب در بخش کشاورزی، رویه ای معقول و منطقی است، گفت: بدون شک می توان گفت که این حجم از مصرف آب در بخش کشاورزی به از بین رفتن پایداری منابع آب و خاک و محیط زیست کشور منجر خواهد شد. افت آبخوان ها و خشک شدن رودخانه ها، تالاب ها، قنات ها و چشمه ها، بیش از آن که به دلیل تغییر اقلیم یا خشکسالی باشد، ناشی از برداشت بی رویه منابع آبی توسط انسان است؛ وضعیتی غیراصولی و غیرحکیمانه که در بخش های مختلف شرب و صنعت و کشاورزی اتفاق می افتد و البته کشاورزی بیشترین سهم را در این رابطه دارد. رئیس دانشکده کشاورزی دانشگاه امام خمینی (ره) در ادامه سخنان خود افزود: بخش کشاورزی به دلیل رسالت و اهمیتی که در دستیابی به امنیت غذایی و توسعه پایدار مناطق روستایی دارد، نیازمند توجه ویژه است، اما این توجه نباید به نحوی باشد که به افزایش برداشت از منابع آبی ارزشمند و استراتژیک کشور منتهی شود.
نظری تاکید کرد: تنزل منابع آب و از بین رفتن پیکره های آبی علاوه بر تبعات محیط زیستی در نهایت به از بین رفتن توان تولید کشاورزی و تهدید امنیت غذایی نیز منجر خواهد شد. این استاد دانشگاه همچنین هشدار داد: در صورت استمرار روند کنونی بیشترین آسیب از کاهش منابع آب اتفاقا متوجه بخش کشاورزی خواهد بود و این بخش بیشترین خسارت ها را به واسطه کمبود آب متحمل خواهد شد.
سخن پایانی
ایران کشوری است که به طور طبیعی با خشکسالی روبه رو است و در منطقه نیمه خشک قرار دارد. این کشور در جنوب منطقه معتدل بین مدار ۲۵ تا ۴۰ درجه عرض شمالی و ۴۴ تا ۶۴ درجه طول شرقی واقع شده که به اصطلاح به آن کمربند بیابانی دنیا گفته می شود. بیشتر بیابان های جهان در این عرض جغرافیایی قرار گرفته اند. حدود ۸۴ درصد مساحت کشور در منطقه نیمه خشک و بیابانی قرار دارد و تنها ۱۶ درصد مساحت ایران در مناطق مرطوب و نیمه مرطوب قرار گرفته است. به این ترتیب به علت موقعیت ویژه جغرافیایی و ناهمواری های بسیار پراکنده، ایران از مناطق خشک جهان به شمار می رود و آب در آن همواره اهمیت حیاتی داشته است. با وجود اینکه مشکل کم آبی داریم اما توانسته ایم با حفر چاه های عمیق و نیمه عمیق از آب های زیرزمینی بهره ببریم. بی توجهی به مفهوم توسعه پایدار باعث شده است شاهد عواقب بهره کشی آب ازجمله فرونشست زمین باشیم. به طور مثال با توجه به اینکه ۲۱ درصد جمعیت کشور و ۳۰ درصد فعالیت های اقتصادی، صنعتی، کشاورزی و خدماتی در استان های تهران و البرز متمرکز شده است اما از بیش از ۱۱۰ درصد منابع آب های قابل برداشت در تهران استفاده می شود. به این ترتیب در منطقه جنوب و جنوب غرب تهران حدفاصل مناطق مسکونی، کشاورزی و مهاجرپذیر مانند ورامین، پاکدشت و دشت های مختلف، فرونشست رخ داده است.
