شهروندان صرفه‌جویی کنند
حدود یک درصد از جمعیت جهان در ایران زندگی می‌کنند و این درحالی است که تنها ۲۶ درصد از منابع آب شیرین جهان در این کشور وجود دارد.
حدود یک درصد از جمعیت جهان در ایران زندگی می کنند و این درحالی است که تنها ۲۶ درصد از منابع آب شیرین جهان در این کشور وجود دارد. برآوردهای علمی نشان می دهد با افزایش تدریجی جمعیت ایران تا دودهه آینده با کمبود شدید آب روبه رو خواهد شد ازاین رو در آینده آب در خاورمیانه می تواند به سرمایه ای ارزنده تر و حیاتی تر از نفت تبدیل شود. دراین بین نکته قابل توجه اینکه بیش از ۷۰ درصد منابع آب قابل دسترسی در خاورمیانه به آبیاری در بخش کشاورزی اختصاص دارد. به همین دلیل هم کارشناسان شرط عبور از بحران آب را صرفه جویی مصرف در حوزه کشاورزی و مصارف شهری و آب شرب می دانند.
کاهش منابع آبی کشور در نیم قرن گذشته
مدیر کل دفتر برنامه ریزی کلان منابع آب وزارت نیرو گفت: چند سالی است که خشک سالی و کاهش بارش ها را به صورت مداوم تجربه کرده ایم، منابع آبی کشور طی ۵۰ سال پیش از حدود ۱۳۰ میلیارد مترمکعب به ۱۰۳ میلیارد مترمکعب رسیده است و شاهد یک روند کاهشی در این زمینه هستیم، همچنین موضوع دیگری به نام رخداد خشک سالی وجود دارد که با روند خشک سالی متفاوت است.
عیسی بزرگ زاده همچنین گفت: رخداد خشک سالی مربوط به بازه های زمانی کوتاه مدت است که متأسفانه هم اکنون به آن دچار و در سومین سال خشک سالی هستیم، مقادیر بارش طی دو سال گذشته نسبت به حد نرمال، بسیار کم بوده، البته قبل از این دو سال بارش باران حتی به صورت سیلابی صورت گرفت و مخازن کشور را پر کرد و سبب شد از سال اول خشکسالی راحت تر عبور کنیم اما در امسال مشکلات مربوط به خشکسالی به صورت تصاعدی در حال رشد است.
این مقام مسئول در وزارت نیرو درعین حال متذکر شد: در سال های خشکسالی به ویژه در مناطقی از کشور مانند سلسله کوه های زاگرس، البرز و آذربایجان و… که با آب سطحی مواجه هستیم. به دلیل ارتفاعات و بارش بیشتر و همچنین داشتن ناهمواری عمدتاً سازه های ذخیره سدی تشکیل شده، حدود ۵۰۰ شهر ( ۳۵ میلیون نفر از شهروندان) با درصدهای مختلف وابسته به آب های سطحی هستند. زمانی که با کمبود آب های سطحی مواجه می شویم درواقع تعدادی از شهروندان ایرانی در گستره پهناوری از کشور با مشکل کمبود آب روبه رو می شوند و باید برای این مسئله فکری کرد و به دنبال روش هایی برای جبران این کمبود بود.
مدیر کل دفتر برنامه ریزی کلان منابع آب وزارت نیرو در بخش دیگری از این برنامه بیان کرد: در بخش های مختلف باید اقدامات متفاوتی انجام شود، قطعاً نخستین اقدام ارائه کالا به نرخ واقعی است، در واقع نرخ گذاری های صحیح می تواند از اسراف منابع طبیعی به ویژه در بخش خانگی کمک کند، در این خصوص یک نظام تعرفه گذاری پلکانی و الگوی مصرف برای هر خانوار تعریف شد. درحال حاضر، حدود ۲۴ میلیون مشترک وجود دارد که ۵۴ درصد از آنها طبق الگوی مصرف، مصرف آب دارند و ۴۰ درصد از مشترکین پرمصرف هستند، اگر خانواری از الگوی مصرف تعیین شده مصارف بیشتری مانند پر کردن استخر و… داشته باشد طبیعتاً بهای پرداختی بیشتری قطعاً خواهد داشت.
وی اضافه کرد: در بخش صنعت آنچه باید انجام شود، جایگزینی آب درون سرزمینی که قانون گذار آن را تصویب کرده، و ما موظف هستیم اقداماتی در خصوص پساب هدر رفت منابع انجام دهیم، در این خصوص اقداماتی تدوین و ابلاغ شده و در دست کار است. برآوردها نشان می دهد حدود یک میلیارد مترمکعب می توان از پساب برای آب مصرفی صنایع استفاده کرد. همچنین در برنامه تعیین شده تا پایان دولت سیزدهم مقدار آب مصرفی از منابع آب دریا چه برای شرب و چه صنایع حدود ۶ برابر افزایش پیدا می کند، این یعنی کمک به منابع آب متعارف درون سرزمینی در مناطقی که به شدت با کم آبی مواجه است.
وی در مورد بحران آب در برخی از شهر نیز گفت: حدود ۹۰۰ شهر مورد بررسی قرار گرفت، از این تعداد غربالگری هایی صورت گرفت و ۸۶ طرح برای بیش از ۱۳۰ شهر انتخاب و به مجلس، ریاست محترم جمهوری و دیگر مسئولان تحویل داده شد، اتفاقی که در شهرکرد رخ داد یک مسئله نادر زمین شناسی بود که به سرعت جمع شد. در خصوص تهران نیز وضعیت نباید به بحران برسد، باید هم ما مراقبت های لازم را انجام دهیم و هم شهروندان در این زمینه کمک کنند. مدیر کل دفتر برنامه ریزی کلان منابع آب وزارت نیرو سپس ابراز کرد: در پاسخ به کمبود بارش در تهران و اقدامات پیش بینی بینی شده در راستای کمبود آب بیان کرد: باید جابه جایی منابع آب در بین ۵ سد تهران صورت گیرد؛ به این شکل که از برخی از سدها آب برداشته شده و به مناطق کم آب اضافه شود. در این شرایط وزارت نیرو نیز تمام تلاش خود را می کند و اگر شهروندان تهرانی حدود ۳۰ درصد در مدیریت مصرف یاری کنند، از حالت بحران آب در تهران عبور خواهیم کرد.
مدیریت مصرف با جدیت بیشتری پیگیری شود
محمدجواد عسکری رئیس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس شورای اسلامی نیز درباره تنش آبی در کشور گفت: به دلیل برهم خوردن اکوسیستم کره زمین و تغییرات اقلیمی صورت گرفته، پیش بینی شرایط بارش و آب و هوایی غیرممکن شده، همچنین ایران در منطقه خشک و نیمه خشک قرار گرفته و باید مدیریت مصرف با جدیت بیشتری پیگیری شود.
این نماینده مجلس سپس گفت: حدود ۸۰ درصد آب مصرفی مربوط به بخش کشاورزی است، باید با برنامه و در غالب یک نقشه راه و در بازه های زمانی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت حرکت کرد، کشت محصولات با آب بری کم، استفاده از روش های نوین آبیاری تحت فشار و سایر روش های معمول در دنیا باید دنبال و تلاش شود. در بخش کشاورزی تقریباً ۴ میلیون بهره بردارد وجود دارد در واقع این بخش، بزرگ ترین بخش خصوصی اقتصاد کشور است و ۳۵ درصد اشتغال آن را شامل می شود، در این بخش اتفاقات خوبی مانند استفاده از ارقام زراعی که نسبت به خشکی مقاوم هستند یا استفاده از ظرفیت های گلخانه ای صورت گرفته اما کافی نیست.
وی بیان کرد: حدود ۵۰۰ میلیون نفر از جمعیت پیرامونی ما، به دو دلیل علاقه مند به محصولات کشاورزی هستند، یکی رعایت دوره کارنس محصولات کشاورزی و دیگری ارگانیک بودن این محصولات است. این موضوع یک ظرفیت و قابلیت منحصربه فردی است که می تواند تولید خوبی ایجاد کند، اشتغالزا باشد و درنهایت ارزآوری خوبی برای کشور داشته باشد.
رئیس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس همچنین ابراز کرد: جنگ اوکراین و روسیه و مناقشاتی که در منطقه شکل گرفت بر امنیت غذایی همه کشورها اثر گذاشت و همه در جهت تامین امنیت غذایی خود حرکت کردند، آب از مهم ترین عوامل مؤثر در حوزه کشاورزی است، اگر استفاده از آب به درستی مدیریت شود شاهد اتفاقات خوبی خواهیم بود.
عسکری اظهار کرد: درحال حاضر بافت اسفنجی سفره های زیرزمینی به صورت کمپک شده و زمانی که این اتفاق رخ دهد فرونشست شکل می گیرد، و متاسفانه هیچ علمی تا این لحظه نتوانسته فرونشست را اصلاح و بازسازی کند، بنابراین همه ابعاد حوزه های مختلف را باید در نظر گرفت و در غالب فضای مدیریتی کار را پیش برد تا شاهد اتفاقات خوب در این زمینه باشیم.
وی در مورد اقدامات مجلس در این خصوص نیز بیان کرد: در کمیسیون کشاورزی کمیته ای به نام کمیته آب وجود دارد که جلسات متعددی تشکیل و از ظرفیت افراد صاحب نظر و خبره استفاده شده است، همچنین در حوزه تخصیص بودجه ۱۴۰۰ - ۱۴۰۱ اعتبارات خوبی ارائه شده، نکته حائز اهمیت این است برای مدیریت صحیح منابع آبی همه دستگاه ها باید کمک کنند تا شاهد اتفاقات خوبی در این حوزه باشیم.
وی گفت: در برنامه هفتم توسعه باید به شیوه ای پیش رویم تا دستگاه ها به گونه ای هم افزایی ایجاد کنند که در درازمدت شاهد اتفاقات مثبت باشیم. رویه و روش موجود ما را به سرمنزل مقصود نخواهد رساند، آب یک مقوله مهم در حیات جوامع بشری است و امروز هم که امنیت غذایی دستخوش تغییرات شده باید به بحث آب با دقت بیشتری توجه کرد. تقریبا در شهرهایی با جمعیت بالای ۱۰۰ هزار نفر، وزارت نیرو ورود و اقداماتی در غالب استفاده بهینه و مطلوب از فاضلاب و تصفیه آن انجام داده، در شهر داراب آب فاضلاب را جمع و تصفیه می کنند و درنهایت دراختیاز صنعت و کشاورزی قرار می دهند، در کشورهای پیشرفته حتی از این آب رأی شرب نیز استفاده می کنند.
رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس در پایان گفت: در خصوص استفاده از آب فاضلاب باید اقدامات با سرعت صورت گیرد، سازکارها تعریف شود و مسیرهای هموار انتخاب شود تا همگان در راستای آن کمک کنند، اگر فاضلاب ها تصفیه و برنامه ای دنبال شود می تواند پشتوانه خوبی برای تولید بخش کشاورزی باشد. چالش اصلی در حوزه آب در بخش کشاورزی، بهره وری است، حدود ۸۰ درصد مصرف آب در این بخش وجود دارد و هدر رفت حدود ۳۰ درصد و بیش از میانگین کشورهای جهانی است، منابع آبی حدود ۹۶ میلیارد مترمکعب است که ۸۰ درصد از آن استفاده می شود.
سخن پایانی
اهمیت بخش کشاورزی برای افزایش درآمدهای ملی کارآفرینی و تامین غذا و درواقع برای تضمین اقتدار و امنیت ملی و هدف های اقتصادی ـ سیاسی این کشورها برکسی پوشیده نیست. بی توجهی به مسائل مربوط به آب، مصرف بی رویه، آلوده کردن آب رودخانه ها، دریاچه ها و دیگر منابع از یک سو، و افزایش روزافزون جمعیت مصرف کننده آب از سوی دیگر، سبب شده است کار تأمین آب مورد نیاز ما دشوارتر شود. از سوی دیگر سرانه مصرف آب نیز حاکی از توجه بیشتر به صرفه جویی در مصارف خانگی است. علاوه بر موارد یاد شده هدررفت آب در خطوط لوله از دیگر مواردی است که برای تحقق هدف عبور از بحران باید مورد توجه قرار گیرد. بی تردید ادامه این روند در آینده بر شدت بحران کم آبی خواهد افزود.
