میزبانی در شأن محرم
محرم که از راه می‌رسد، شهر رنگی دیگر می‌گیرد. سیاهی پرچم‌ها نه نشانه خاموشی، که نشانی از فریادهای درونی مردمانی است که از قرن‌ها پیش، رسم وفاداری به کاروان عاشورا را در جان خود ثبت کرده‌اند. چراغانی‌های سیاه، کتیبه‌های یاحسین، بوی اسپند و نوای طبل و سنج، درهم می‌آمیزند و روح شهر را تحت‌تاثیر قرار می‌دهند. این دگرگونی تنها در فضای شهر خلاصه نمی‌شود؛ بازار هم همزمان دگرگون می‌شود. بازاری که نه به سود شخصی، بلکه به نام نذری، وقف و نیت‌های جمعی می‌چرخد. هیات‌های مذهبی در این روزها به بازوان اجرایی محرم تبدیل می‌شوند؛ بازوانی که برای برگزاری باشکوه مراسم، باید تامین منابع کنند؛ از خرید داربست، چادر و پرچم گرفته تا گوشت، برنج، چای، سیستم صوتی و سازهای کوبه‌ای. اما این شور و شوق مذهبی، چهره‌ای دیگر هم دارد؛ چهره اقتصادی.
گوشت، حبوبات و برنج
در میان تمامی ملزومات هیات، غذا و نذری جایگاه ویژه‌ای دارد. بیشتر هیات‌ها در روزهای خاص مانند تاسوعا، عاشورا یا شام غریبان، اقدام به پخت غذای گرم می‌کنند که معمولا شامل قیمه و قرمه‌سبزی است.
بررسی قیمت‌ها در میانه خرداد ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که گوشت گوسفندی ممتاز بدون استخوان حدود ۹۹۵ هزار تا ۲ میلیون و ۱۹۰ هزار تومان در هر کیلو قیمت‌گذاری شده است. قیمت گوشت گوساله نیز بین ۶۵۰ تا ۷۲۰ هزار تومان در نوسان است. این یعنی پخت یک دیگ غذای نذری برای حدود ۳۰۰ نفر به حدود ۲۰ کیلو گوشت نیاز دارد که تنها همین مورد، بین ۲۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان هزینه خواهد داشت.
البته لازم به ذکر است که بیشتر هیات‌ها برای تهیه گوشت، گوسفند زنده خریداری می‌کنند که هر کیلو گوسفند زنده ۳۴۰ هزار تومان است.
حبوبات مانند لوبیا، نخود و عدس نیز با قیمت‌هایی بین ۳۰ تا ۱۰۰ هزار تومان به‌فروش می‌رسند. بسته به نوع غذا، مصرف آنها بین ۱۰ تا ۲۰ کیلو خواهد بود که خود رقمی ۵۰۰ هزار تا یک میلیون و 200 هزار تومانی به‌همراه دارد. برنج خارجی مناسب نذری، حدود ۶۵ تا ۸۵ هزار تومان و برنج ایرانی مرغوب از ۱۱۰ تا ۱۸۰ هزار تومان در هر کیلو فروخته می‌شود. برای هر دیگ ۴۰ کیلویی حدود ۴۰ کیلو برنج لازم است که هزینه‌ای حدود ۴ تا ۱۰ میلیون تومان به‌همراه دارد.
اقلام مورد نیاز آشپزخانه هیات
علاوه بر مواد اولیه، آماده‌سازی غذا هم هزینه‌بر است. ظروف یک‌بارمصرف پلاستیکی به‌دلیل مسائل بهداشتی، پرطرفدارتر هستند. لیوان چای، قاشق، بشقاب غذا و کاسه آش جمعا برای یک پذیرایی حدود ۸ تا ۱۵ هزار تومان هزینه دارد. برای پذیرایی از ۳۰۰ نفر، این هزینه به حدود ۳ تا ۵ میلیون تومان خواهد رسید.
برخی هیات‌ها برای پخت غذا نیازمند اجاق گاز صنعتی، دیگ‌های بزرگ و حتی اجاره فضای پخت‌وپز هستند. کرایه تجهیزات پخت‌وپز، به‌ویژه در تهران، برای هر دیگ بین ۳۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان است. خرید دائمی دیگ‌های صنعتی نیز بین ۳ تا ۱۲ میلیون تومان هزینه دارد.
پوشش و سرپناه
چادرهای نصب‌شده در خیابان‌ها و کوچه‌ها با داربست‌های فلزی و پوشش برزنت برپا می‌شوند. اجاره داربست برای فضای حدود ۹ مترمربع، بسته به محل، بین ۱.۵ تا ۳میلیون تومان تمام می‌شود. اگر هیات بخواهد داربست را تهیه کند، برای هر متر لوله فلزی، حدود ۲۵۰ هزار تومان باید پرداخت کند.
برزنت ساده هر مترمربع ۱۹۰هزار تومان و نوع سه‌لا، ضدآب و مقاوم آن تا ۷۹۰هزار تومان نرخ دارد. برای یک سقف کامل حدود ۱۰متری، برزنت حدود ۲ تا ۶ میلیون تومان هزینه دارد. برخی هیات‌ها نیز از پارچه‌های مخصوص نانو استفاده می‌کنند که نرخ آن تا متری یک میلیون تومان هم می‌رسد.
پرچم‌ها و کتیبه‌ها
پرچم‌های عزاداری، از پرچم‌های رومیزی تا پرچم‌های بلندخیابانی، از عناصر جدایی‌ناپذیر مراسم هستند. پرچم‌های ساده رومیزی از ۶۵ هزار تومان شروع می‌شوند و پرچم‌های بزرگ (۱۰×۲ متر) تا ۷ میلیون تومان نرخ دارند.
کتیبه‌ها و پارچه‌نوشته‌ها بسته به اندازه، نوع چاپ و جنس پارچه، قیمت‌هایی بین ۲۵۰ هزار تا ۲ میلیون تومان دارند. این اقلام معمولا طول عمر چندساله دارند و هیات‌ها آنها را به‌صورت دائمی نگهداری می‌کنند. هزینه تهیه پرچم و کتیبه برای یک هیات متوسط، حدود ۵ تا ۱۵میلیون تومان است.
پژواک سوگ در خیابان
نغمه محرم بدون طبل، سنج و نوای نوحه‌خوان ناقص می‌ماند. قیمت طبل‌های ساده از ۲۰۰ هزار تومان آغاز می‌شود، اما طبل‌های باکیفیت، چه نو چه دست‌دوم، بین یک تا ۴ میلیون تومان ارزش دارند. طبل یاماها اصل، در بازار دیوار و شیپور تهران، حدود ۲.۵ تا ۵ میلیون تومان معامله می‌شود. البته خرید طبل ۲۸ اینچ یاماها هزینه‌ای بالای ۱۰۰میلیون تومان دارد.
سنج‌ها نیز از برندهایی چون BestFun تا برندهای ایرانی، بین ۲.۵ تا ۵ میلیون تومان نرخ دارند. این سازها مانند پرچم، خریدی بلندمدت محسوب می‌شوند و معمولا سال‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
برای صوت‌رسانی به عزاداران، سیستم‌های صوتی ضروری هستند. اجاره میکروفن باسیم، بی‌سیم، میکسر و بلندگو برای هر شب از ۵۰ هزار تا ۲۵۰ هزار تومان در نوسان است. میکروفن BeyerDynamic حدود ۷۰ هزار تومان و میکسر بهرینگر حدود ۸۰ هزار تومان کرایه روزانه دارد. خرید، یک سیستم صوتی معمولی حدود ۱۵ تا ۴۰ میلیون تومان خرج خواهد داشت.
پذیرایی گرم؛ چای، قند، نبات و خرما
هیات‌هایی که ایستگاه صلواتی دارند، روزانه صدها لیوان چای توزیع می‌کنند. چای کیلویی بین ۴۵۰ تا ۶۵۰ هزار تومان، قند حدود ۳۵ هزار تومان و نبات مرغوب تا ۱۲۰هزار تومان نرخ دارد. خرما که در محرم بسیار مصرف می‌شود، از ۸۰ هزار تا ۱۵۰هزار تومان بسته به نوع و کیفیت عرضه می‌شود. پذیرایی ساده چای و خرما برای ۵۰۰ نفر در روز، حدود ۱.۵ تا ۳ میلیون تومان خرج خواهد داشت.
البته باتوجه به گرمای شدید هوا، بسیاری از ایستگاه‌های صلواتی شربت را جایگزین چای کرده‌اند که نرخ شربت پرتقال ۱۳ لیتری نیز حدود یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان است.
سخن پایانی
محرم تنها یک آیین مذهبی نیست؛ جلوه‌ای از همبستگی اجتماعی و اعتماد عمومی نیز هست. اما اجرای آن بدون برنامه‌ریزی مالی ممکن نیست. بررسی هزینه‌ها نشان می‌دهد که برپایی یک هیات متوسط شهری در طول دهه اول محرم، به‌طورمیانگین و بسته به نوع پذیرایی بین ۸۰ تا ۲۵۰ میلیون تومان هزینه دارد. این رقم بسته به سطح خدمات، نوع نذری، تجهیزات و امکانات افزایش می‌یابد. البته هیات‌ها می‌توانند با مدیریت هوشمندانه منابع، استفاده از تجهیزات اجاره‌ای و همکاری مشترک بین‌محله‌ای، هزینه‌ها را کاهش دهند. همچنین تشکیل گروه‌های تخصصی برای خرید و مذاکره با فروشندگان، امکان تهیه اقلام با نرخ پایین‌تر را فراهم می‌کند. در نهایت، نذر تنها هزینه نیست، بلکه فرصتی برای همدلی، همیاری و جاری کردن سرمایه اجتماعی در بطن جامعه است. این همان چیزی است که اقتصاد محرم را از دیگر مصارف متمایز می‌سازد؛ اقتصادی معنوی، برپایه باور، نیت و عشق.
