تحقق خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک 

به‌عقیده کارشناسان باتوجه به تحریم‌ها و اهمیت اقتصاد مقاومتی، توجه به خودکفایی بیش از پیش اهمیت یافته و عدم‌استفاده درست از ظرفیت‌ها باعث اجرایی نشدن سیاست‌های دولت در تحقق این امر در تولیدات کشاورزی است. هرچند نباید کمبودهای منابع و امکانات را نادیده گرفت، اما می‌توان با برنامه‌ریزی صحیح و تخصیص بودجه کافی از تمامی ظرفیت‌های موجود کشور در راستای تحقق خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک استفاده کرد.

به‌ گفته کارشناسان، درباره خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی و دامی نیاز به برنامه‌ریزی‌های بلندمدت با حداکثرسازی سود در کوتاه‌مدت وجود دارد و با مدل‌سازی ریاضی، نمی‌توان به آن دست یافت. باتوجه به اینکه به‌طورکلی هدف اصلی خودکفایی، کاهش وابستگی به خارج است، اما متاسفانه آمارهای گمرک حکایت از رشد سالانه واردات محصولات اساسی کشاورزی دارد.

بر همین اساس باتوجه به بند ششم از سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی «افزایش تولید داخلی نهاده‌ها و کالاهای اساسی به‌ویژه در اقلام وارداتی و اولویت دادن به تولید محصولات و خدمات راهبردی و ایجاد تنوع در مبادی تامین کالاهای وارداتی با هدف کاهش وابستگی به کشورهای خاص و محدود» و همچنین با نظر به بند دوم سیاست‌های کلی بخش کشاورزی «تامین امنیت غذایی با تکیه بر تولید از منابع داخلی و نیل به خودکفایی در محصولات اساسی ارتقای سطح سلامت مواد غذایی تا استاندارد جهانی، اصلاح کردن الگوی مصرف و حمایت موثر از تولید و صادرات در محصولات دارای مزیت‌های نسبی و ایجاد مزیت‌های جدید از جمله هدفمند کردن یارانه‌ها در جهت تولید و صادرات»، توجه به مسئله خودکفایی بیش از گذشته حائزاهمیت خواهد بود.

تسهیلات برای واردات دام‌های پای‌پروار

غلامرضا نوری قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی در گفت‌وگویی تلویزیونی بااشاره به وضعیت بازار کالاهای اساسی کشور در روزهای اخیر، گفت: براساس مصوبات مهمی که در جلسه دولت تصویب شد، دولت در راستای برنامه خودکفایی در تولید گوشت قرمز و کاهش واردات، تسهیلاتی برای واردات دام سبک، سنگین و دام‌های پای‌پروار فراهم می‌کند که زنجیره تولید در داخل کشور شکل گیرد تا به‌تدریج در ۳ سال آینده به خودکفایی دست یابیم.

وی افزود: باتوجه به روحیه و انگیزه کشاورزان، اگر حدود ۸۰ درصد نیاز غذایی کشور از تولید داخل تامین شود، امیدوار هستیم که به‌زودی به خودکفایی ۱۰۰درصدی در محصولات کشاورزی دست یابیم. نوری قزلجه همچنین در گفت‌وگویی دیگر درباره جزئیات برنامه دولت برای قطع وابستگی بازار گوشت قرمز به واردات، گفت: برنامه وزارت جهاد کشاورزی در مرحله نخست حمایت از تولید داخلی برای تنظیم بازار است. بنابراین با تفاهمی که با دامداری‌ها صورت گرفته، مقرر شده است؛ محصول تنظیم بازاری از داخل تامین شود و در مقابل واردات کاهش یابد.

وی گفته است؛ در سال‌های گذشته تاحدودی نگاه‌ها از سمت دام کوچک و دام روستایی برداشته شده بود و به آن توجه کمتری می‌شد، برای مثال در این بخش صدور مجوز متوقف و از امکانات و فرصت‌هایی حوزه نهاده کمتر استفاده می‌شد؛ یکی از عواملی که اکنون واردکننده ۲۰درصد از نیاز کشور هستیم، ناشی از همین کم‌توجهی به تولید داخل است.

وزیر جهاد کشاورزی تاکید کرد: برنامه‌های خودکفایی کشور علاوه بر افزایش تولید گوشت، به کشاورزان و دامداران در واحدهای کوچک روستایی کمک می‌کند تا بتوانند فعالیت خود را بهره‌ور کرده و با استفاده از امکانات بیشتر، علم و فن و نهاده‌ها را بیش از گذشته به فعالیت خود تزریق کنند؛ تا علاوه بر تامین منافع ملی، از خروج ارز جلوگیری شود.

خودکفایی در تولید گوشت قرمز، سرمایه می‌خواهد

منصور پوریان، رئیس شورای تامین‌کنندگان دام در گفت‌وگو با  در پاسخ به اینکه آیا امکان دستیابی به خودکفایی در تولید گوشت قرمز وجود دارد، با بیان اینکه موفقیت در این راه مشروط بر تامین پایدار منابع مالی و جلوگیری از خروج دام‌های مولد از چرخه تولید است گفت: خودکفایی در بحث گوشت قرمز، مستلزم توجه به یک زنجیره است که حقله واسط آن پرواربندی است. به‌معنای دیگر، تقویت پرواربندی برابر است با تولید گوشت به‌میزان بسیار زیاد؛ بنابراین اگر در ابتدای دهه ۱۳۹۰ شاهد رشد بسیار خوبی در تولید و صادرات دام بودیم، به‌دلیل پرواربندی بسیار مناسبی بود که در آن سال‌ها شکل گرفت. اما متاسفانه ماهیت سیاست‌گذاری‌های اخیر سبب شد که پرواربندی دام ضعیف شود.

وی در پاسخ به علل این ضعف نیز گفت: عمده این ضعف به‌دلیل نبود سیاست‌های واضح و خروج سرمایه‌هایی بود که به‌صورت فصلی وارد می‌شدند.

رئیس شورای تامین‌کنندگان دام با تشریح شغل پرواربند که در گذشته بیشتر وجود داشت، ادامه داد: پرواربند دام‌های ضعیف و کوچک از دامدار گرفته و پس از تقویت و پروار کردن آن، به بازار می‌فرستد. طبیعتا زمانی که این فرآیند دچار ضعف شود، در تولید گوشت قرمز با نوسان مواجه خواهیم شد؛ بنابراین دستیابی به خودکفایی نیازمند تمرکز و توجه به پرواربندی به‌شکل بسیار قوی است، کاری که کشورهای مختلف در حال انجام آن هستند و در کشور ما نیز سالیان سال انجام می‌گرفته است.

پوریان افزود: این نوع سیاست‌گذاری باعث می‌شود که افراد به صنعت پرواربندی ورود کرده و در نتیجه تولید گوشت در کشور رشد یابد، گرچه به‌دلیل صادرات دام در دهه ۱۳۹۰ هر پرواربندی می‌توانست به‌میزانی مشخص، صادرات داشته باشد، اما متاسفانه با از بین رفتن این امکان در سال‌های اخیر، سرمایه‌هایی که در گذشته بیشتر وارد این حوزه می‌شدند نیز کاهش یافت.

رئیس شورای تامین‌کنندگان دام ادامه داد: با مطالعه آمارها مشاهده خواهیم کرد که در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۳ بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار رأس دام سبک و بیش از ۷۰ هزار رأس دام سنگین صادرات داشتیم که بیشترین بخش آن مربوط به پرواربندی‌ها بود، اما زمانی که سیاست‌گذاری تغییر می‌یابد و پرواربند مکلف به تولید و فروش دام در بازار داخل می‌شود، سرمایه نیز از این بخش خارج می‌شود. همچنان‌که اکنون دام تولیدکننده و روستایی و عشایر به‌صورت مستقیم وارد بازار می‌شود. 

وی تاکید کرد: اگر بخواهیم به خودکفایی در گوشت قرمز دست یابیم، باوجود زیرساخت‌ها و امکانات موجود باید علاوه بر توجه بر واردات دام‌های پایه‌پروار، برخی سیاست‌گذاری‌ها اصلاح شود، در این صورت می‌توان در تولید گوشت قرمز به خودکفایی رسید.

رئیس شورای تامین دام با تاکید بر اینکه ظرفیت تامین گوشت قرمز برای جمعیت ۵۰۰ میلیونی وجود دارد گفت: برای تحقق خودکفایی ضمن تامین نهاده‌های دامی مدت‌دار، تولید قراردادی نیز از سوی دولت اجرایی شود.

وی بااشاره به جمعیت ۶۲ میلیونی دام سبک نیز گفت: حدود ۳۸ میلیون رأس از این دام‌ها ماده و مولد بوده و مناسب کشتار نیستند؛ اما اکنون دام‌های کشتاری، وضعیت مناسبی دارند.

پوریان همچنین بااشاره به جمعیت ۹ میلیونی دام سنگین نیز ادامه داد: در حال ‌حاضر ۳۵۰ هزار رأس گوساله گوشتی آماده کشتار هستند که انتظار می‌رود با حمایت دولت، حدود ۵۰ هزار رأس از این دام‌ها نیز از گردانه تولید خارج شوند.

پوریان پیش از این نیز درباره خودکفایی کشور در تولید گوشت قرمز به  گفته بود؛ باید توجه داشت که منظور از خودکفایی در بخش تولید است یا در بخش مصرف. خودکفایی در تولید، مرتبط با میزان و حجم تولیدی تولیدکننده و دامی است که در اختیار دامدار قرار دارد. در این زمینه میزان و شرایط تولید به‌شکلی است که بیشترین بخش نیاز کشور از طریق تولید داخل تامین شود. خوشبختانه در حال ‌حاضر دامداران کشور به شرایطی دست یافته‌اند که میزان نیاز گوشتی کشور را تامین کنند. اما خودکفایی در بخش مصرف نیازی است که مصرف‌کننده دریافت می‌کند و این میزان با یکدیگر تفاوت دارد. رئیس شورای تامین‌کنندگان دام ادامه داد: در بخش مصرف نیز، همیشه کسری‌هایی داشته و داریم و این به‌دلیل تفاوت میزان نیاز با تولید در کشور است. باتوجه به آمارهای رسمی اعلام‌شده، میزان تولید و نیاز سالانه گوشت قرمز در کشور مشخص است. براساس این آمار، تولید سالانه گوشت قرمز حدود ۹۰۰هزار تن و نیاز مصرفی نیز حدود یک‌میلیون و ۱۰۰ تا یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن است. اما باتوجه به اینکه آمار تولید گوشت قرمز و آمارهای دامپزشکی مربوط به خروجی لاشه است نه گوشت خالص، بنابراین باتوجه به خروج ضایعات و جداسازی استخوان از گوشت، این میزان تولید به حدود ۷۵۰هزار تن گوشت خالص می‌رسد، بنابراین باتوجه به این آمار، با کسری گوشت در بخش مصرف مواجه خواهیم بود که باید از طریق منابع غیرداخلی تامین شود.

کمبود سرمایه در گردش مانع جدی در بخش دام سنگین

همچنین ابراهیم حسن‌نژاد، معاون امور دام وزارت جهاد کشاورزی درباره خودکفایی در محصولات اساسی به ایسنا گفت: مطابق قانون برنامه هفتم، وزارت جهاد کشاورزی مکلف است که در محصولات اساسی، کشور را تا ۹۰ درصد به خودکفایی برساند. در بخش تولیدات دامی نیز این تکلیف برای محصولاتی همچون گوشت قرمز، گوشت مرغ و شیر دیده شده است.

وی بااشاره به وضعیت تولید شیر در کشور گفت: سالانه حدود ۱۲.۸میلیون تن شیر در کشور تولید می‌شود که بخشی از آن به‌صورت فرآورده‌های لبنی به سایر کشورها صادر می‌شود. در حال‌ حاضر تولید شیر کشور بیش از نیاز داخلی است. هدف وزارت جهاد در این حوزه، افزایش مصرف داخلی شیر است، چراکه مصرف شیر تاثیر مستقیم در سلامت و بهداشت جامعه دارد.

حسن‌نژاد درباره گوشت قرمز بیان کرد: نیاز سالانه کشور به گوشت قرمز حدود یک میلیون و ۷۰ هزار تن است که از این میزان، حدود ۹۲۳ هزار تن در داخل کشور و عمدتا در واحدهای دامداری روستایی و صنعتی تولید می‌شود. یکی از طرح‌های مهم وزارت جهاد کشاورزی در همکاری با سازمان برنامه و بودجه، اجرای برنامه خودکفایی گوشت قرمز است که هدف آن، تامین کامل نیاز داخلی از محل تولید داخل تا پایان برنامه هفتم توسعه است.

وی ادامه داد: یکی از موانع جدی در بخش دام سنگین، کمبود سرمایه در گردش است که موجب می‌شود واحدهای پرواربندی با تمام ظرفیت خود فعالیت نکنند. در این راستا با حمایت مجلس و سازمان برنامه و بودجه، ردیفی در قانون بودجه سال ۱۴۰۳ اختصاص یافت که براساس آن، یک درصد از ارزش نهاده‌های وارداتی کسر و با تلفیق منابع بانک کشاورزی یا سایر بانک‌ها، به‌عنوان سرمایه در گردش در اختیار واحدهای پرواربندی قرار می‌گیرد. این اقدام از هفته جاری با پرداخت تسهیلات توسط بانک کشاورزی آغاز شده است و تا پایان سال ادامه خواهد داشت. همچنین پیش‌بینی شده است که این برنامه در بودجه ۱۴۰۴ نیز تکرار شود تا منابع بیشتری برای حمایت از دامداران تجهیز شود.

معاون وزیر جهاد کشاورزی گفت: حمایت از دامداران در قالب تامین سرمایه در گردش، کاهش نرخ تمام‌شده دام و افزایش بهره‌وری واحدهای دامداری از دیگر اقدامات این وزارتخانه در سال‌های پیش‌رو خواهد بود. همچنین مدیریت تولیدمثل و ارتقای سطح مدیریت واحدهای دامداری برای افزایش بهره‌وری و رسیدن به خودکفایی در گوشت قرمز برنامه‌ریزی شده است.

وی درباره وضعیت نهاده‌های دامی گفت: نهاده‌های اصلی دام شامل ذرت، کنجاله سویا و جو، همانند سنوات گذشته با ارز ترجیحی تامین و بدون مشکل در اختیار تولیدکنندگان قرار خواهد گرفت. برنامه‌ای برای حذف ارز ترجیحی این نهاده‌ها در امسال وجود ندارد و تامین آنها همچنان با حمایت دولت ادامه خواهد داشت.

معاون امور دام در پایان بااشاره به وضعیت خشکسالی و تاثیر آن بر تولید علوفه تصریح کرد: باتوجه به کاهش بارش‌ها، تولید مراتع و علوفه به‌صورت محسوس کاهش یافته است. برای جبران این کمبود، واردات نهاده‌هایی مانند جو و غلات در دستور کار قرار گرفته است تا تامین خوراک دام دچار اختلال نشود.

سخن پایانی

گرچه سیاست‌ها در خودکفایی محصولات کشاورزی و امنیت غذایی پایدار، مبتنی بر کاهش وابستگی ، افزایش صادرات، رشد منافع اقتصادی کوتاه‌مدت و سودآوری و از همه مهم‌تر تضمین امنیت غذایی است، اما ناگفته پیداست که بدون توجه به حل مشکلات و چالش‌های این حوزه، نمی‌توان به این مهم دست یافت. بنابراین می‌توان با رفع مشکلات فعالان این حوزه به رشد تولید و در نتیجه خودکفایی در تمامی محصولات کشاورزی دست یافت.