روند نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله و بالاتر در مناطق روستایی از سال ۱۳۸۴ تا پایان زمستان ۱۴۰۳ نوسانات قابل توجهی را تجربه کرده است. این داده‌ها تصویری روشن از وضعیت اشتغال در مناطق روستایی ایران ارائه می‌دهند و نشان می‌دهند که در دوره‌هایی، نرخ بیکاری به سطح‌های بحرانی نزدیک شده و در مقاطعی نیز کاهش‌هایی نسبی داشته است، اما هرگز به سطحی پایدار و پایین نرسیده است.

در ابتدای این بازه، یعنی سال ۱۳۸۴، نرخ بیکاری با نوسانات فصلی مشخصی همراه بوده است. به عبارت دیگر، زمستان‌ها عموماً با اوج بیکاری همراه بوده و تابستان‌ها کمترین نرخ‌ها را به ثبت رسانده است. برای مثال، در سال ۱۳۸۴، بیکاری از ۱۰.۹ درصد در تابستان به ۱۷.۹ درصد در زمستان جهش یافت. این الگو در سال‌های بعد نیز تکرار شد و نشان داد که اثر فصلی اشتغال در مناطق روستایی نقش مهمی در نرخ بیکاری ایفا می‌کند. اشتغال کشاورزی و مشاغل فصلی وابسته به شرایط اقلیمی و فصل‌های کاشت و برداشت، تأثیر مستقیمی بر وضعیت بازار کار در روستاها دارد.

افزایش و کاهش شدید در نرخ بیکاری جوانان روستایی

از سال ۱۳۸۹ تا ۱۳۹۱، روند افزایشی نرخ بیکاری مشهود است. در زمستان ۱۳۹۰ نرخ بیکاری به ۲۵.۹ درصد رسید که بالاترین رقم در کل دوره مورد بررسی است. در این بازه، عوامل متعددی از جمله تحریم‌های اقتصادی، کاهش سرمایه‌گذاری در مناطق محروم و کندی رشد اقتصادی، منجر به وخامت شرایط اشتغال در روستاها شدند. بیکاری فصلی به بیکاری ساختاری تبدیل شد و بازگشت به نرخ‌های پایین‌تر دشوار شد.

در فاصله سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۷، با وجود نوسانات فصلی، نوعی ثبات نسبی در نرخ بیکاری مشاهده می‌شود، به‌ویژه در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ که میانگین نرخ‌های سالانه در سطحی نسبتاً بالا اما با نوسان کمتر باقی ماند. در این دوره، برخی اقدامات برای بهبود زیرساخت‌های روستایی و حمایت‌های محدود از کسب‌وکارهای کوچک انجام شد، اما تأثیر آن بر نرخ بیکاری چندان چشمگیر نبود.

دوره ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ نیز با نوسانات و نرخ‌های نسبتاً بالا همراه بود، هرچند نسبت به دوره بحرانی پیش از آن، بیکاری اندکی کاهش یافت. در سال ۱۳۹۹، نرخ بیکاری زمستانی ۲۰ درصد گزارش شد که همچنان برای جوانان روستایی عدد قابل توجهی است. شیوع کرونا و رکود اقتصادی ناشی از آن، بار دیگر وضعیت اشتغال روستاها را متزلزل کرد و بسیاری از مشاغل غیررسمی را از بین برد.

در سال‌های اخیر، به‌ویژه از ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳، نشانه‌هایی از کاهش نوسانات فصلی و تمایل به تثبیت نرخ بیکاری در محدوده‌ای بین ۱۶ تا ۱۹ درصد دیده می‌شود. به‌طور خاص، در سال ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ نرخ بیکاری در تابستان و پاییز کاهش نسبی داشته اما زمستان‌ها همچنان شاهد افزایش هستند، گرچه این افزایش‌ها نسبت به دهه‌های قبل ملایم‌تر است. برای مثال، در زمستان ۱۴۰۳ نرخ بیکاری ۱۹.۴ درصد ثبت شده که نسبت به زمستان‌های اوج بحران مانند سال ۱۳۹۰ پایین‌تر است.

در مجموع، تحلیل این داده‌ها نشان می‌دهد که بیکاری جوانان در مناطق روستایی ایران همچنان یک چالش جدی است. با وجود برخی بهبودهای نسبی در سال‌های اخیر، ساختار اقتصاد روستایی، ضعف زیرساخت‌های تولیدی، و کمبود فرصت‌های شغلی پایدار موجب شده‌اند که نرخ بیکاری در سطحی بالا باقی بماند. البته، به این نکته نیز باید توجه داشت که برداشت درست از نرخ بیکاری، منوط به بررسی نرخ مشارکت در کنار آن است.

در واقع، نرخ بیکاری نشان می‌دهد که چه درصدی از جمعیت فعال بیکار هستند و نرخ مشارکت نمایانگر آن است که چه درصدی از جمعیت در سن کار، فعال هستند. اغلب پژوهشگران اقتصادی بازار کار بر این باوراند که کاهش نرخ بیکاری در کنار کاهش نرخ مشارکت نه تنها اتفاق مثبتی نیست بلکه نشان می‌دهد که به بیکاران به طور کلی از جمعیت فعال خارج شده‌اند؛ در حالی که اگر نرخ بیکاری هم‌زمان با افزایش نرخ مشارکت، کاهش یابد می‌تواند به معنای یافتن شغل توسط برخی از بیکاران باشد.