بند کمال خان فروردین پارسال بر روی رودخانه هیرمند تکمیل شد و این سازه جلوی ورود آب به ایران را گرفت و در عوض آب را به سمت گود"زره" که شوره‌زاری بیش نیست هدایت کرد که با روی کار آمدن دولت سیزدهم عزم وزرای امورخارجه و نیرو برای دریافت حقابه جزم شد و هم‌اینک حیات ۱.۵میلیون نفر وابسته به حقابه است.

مساله آب در سیستان از چالش‌های قدیمی این منطقه است زندگی مردم این خطه چنان وابسته به رودخانه هیرمند است که بدون وجود این روزنه، مهاجرت کمترین پدیده قابل مشاهده است از اینرو در این مقطع تاریخی که حیات اجتماعی و اقتصادی بشریت از بحران نبود آب پایدار رنج می‌برد و تالاب بین‌المللی هامون و گستره آبی رنگش در حال تبدیل شدن به خاطره‌ای کم رنگ در ذهن‌هاست ضرورت دارد چاره‌ای اساسی اندیشیده شود تا مردم منطقه سیستان مجبور به تحمل آسیب‌ها نباشند. با وجود انعقاد قرارداد حقآبه هیرمند، از اواخر دهه ۱۳۷۰  و هم‌زمان با کاهش بارش سالانه و گسترش خشکسالی بر سیستان، میزان ورودی آب رود هیرمند به دریاچه هامون مرتبا کاهش یافت.

نبود دولت قدرتمند در افغانستان، حفر نهرها و رودهای متعدد برای انتقال آب رودخانه، نصب و بکارگیری انواع پمپ در مسیر رودخانه هیرمند برای کشاورزی در افغانستان در نهایت خشک شدن تالاب هامون به عنوان هفتمین تالاب بین‌المللی جهان را در پی داشت.

این موضوع موجب قطع منبع زندگی و امرار معاش حدود نیم میلیون نفر از مردم ساکن در سیستان، کاهش چشمگیر پرندگان بومی و مهاجر سیستان و سایر وحوش طبیعی، رو به انقراض نهادن گاو سیستانی، تنگدستی و مهاجرت گسترده سیستانیان به مناطق شمالی ایران و زوال روزافزون صنایع دستی در این منطقه شد.

تالاب بین المللی ۵۷۰ هزار هکتاری هامون علاوه بر تعدیل آب و هوا و تمام نقش‌های زیست محیطی‌اش منبع اشتغال مردم منطقه، دامپروری، کشاورزی و استحصال آبزیان است تالابی که از گذشته‌های دور تا همین زمان‌هایی که ذهن و حافظه ما یاری می‌دهد، نبض زندگی سیستان را در دست داشته و دارد اما این نبض زندگی و شاهرگ حیاتی‌اش وقتی از جریان افتاد که هیرمند و آسمان بخیل شد و هامون دیگر هامون سابق نبود؛ هامون رنگ از رخسار پریده دیگر نه طبیعتی داشت که چشم‌نواز باشد و نه منفعتی که اشتغال‌آفرین؛ این در حالیست که هر از گاهی دست نوازشگر باد بر سرش کشیده و ذرات گرد و غبار برخاسته از بستر آن مهمان خانه‌هایمان می‌شد که بهتر است تعریفش نکنیم زیرا فقط باید در سیستان زندگی کنید تا شماره افتادن نبض حیات منطقه را درک کنید.

بند کمال خان مانع بزرگ ورود آب به هیرمند

نماینده حوزه انتخابیه زابل در مجلس شورای اسلامی گفت: احداث بند کمال خان در نقطه صفر مرزی ایران و افغانستان، بزرگترین مانع در جاری شدن آب در رودخانه هیرمند است.

حبیب‌الله دهمرده با اشاره به اینکه بند کمال خان در ۸۰ کیلومتری مرز ایران با افغانستان ساخته شده است، افزود: از زمان تاسیس این بند تا کنون آبی در رودخانه هیرمند رها نشده و زمین رودخانه کاملا خشک است.

وی با بیان اینکه در هیچ زمانی رودخانه هیرمند تا این اندازه خشک نبوده است، ادامه داد: این رودخانه در برخی مواقع سه تا چهار میلیارد مترمکعب و در بعضی اوقات تا ۲۰ میلیارد مترمکعب آورده داشته که هم‌اینک به صفر رسیده است.

نماینده مردم شهرستان‌های زابل، زهک، هیرمندف نیمروز و هامون در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه مسوولان مدتهاست که درحال پیگیری برای رهاسازی آب در هیرمند هستند، گفت: رودخانه هیرمند در نقطه صفر مرزی به دوشاخه تبدیل می‌شود که یک شاخه به نام رودخانه سیستان وارد ایران شده و به دریاچه هامون می‌ریزد.

حیات در سیستان به مخاطره خواهد افتاد

کارشناس ارشد روستایی در سیستان و بلوچستان گفت: رودخانه هیرمند، یک رودخانه فرامرزی است. یک‌هزار و ۱۰۰ کیلومتر طول آن است که از کوه‌های هندوکش در افغانستان به سمت آبریزگاه هامون در سیستان ایران سرازیر می‌شود و به طور متوسط سالانه آوردی معادل ۹۳ هزار میلیون مترمکعب دارد.

عباس نورزائی افزود: در افغانستان سد کجکی با ظرفیت آبگیری ۲ هزار و ۸۰۰ میلیون مترمکعب بر روی این رودخانه بسته شده و بر روی یکی دیگر از شاخه‌های آن نیز ۶۶ سال قبل سد دهله در محلی به نام ارغندآب با ظرفیت ۲۸۸ میلیون مترمکعب آبگیری ساخته شده که هم‌اینک حجم مفید آن ۱۶۰ میلیون مترمکعب هست.

وی بیان کرد: مجموع کل کشت محصولات آبی در افغانستان طی سالیان اخیر حدود ۶۲ درصد افزایش یافته، به طوریکه مقدار آن از رقم ۱۰۳ هزار هکتار در سال ۱۹۹۰ به حدود ۱۳۲ هزار هکتار در سال ۲۰۰۱ و سپس در سال ۲۰۱۱ به حدود ۱۶۷ هزار هکتار رسیده است.

این کارشناس ارشد مدیریت روستایی سیستان و بلوچستان افزود: هم‌اینک سد خاکی با نام بندکمالخان در فاصله ۸۵ کیلومتری مرز ایران با ظرفیت ۵۲ میلیون متر مکعب ساخته شده است.

وی اظهارداشت: علاوه‌بر آن تعداد زیادی انهار فرعی و ایستگاه‌های پمپاژ بین راهی، کار برداشت از این رودخانه را از سد کجکی تا محل ورود آب به ایران یعنی جریکه، انجام می‌دهند که با فرض برداشت سالانه ۵۰ میلیون مترمکعب، مجموع آبهای مورد استفاده در افغانستان به طور تقریب ۳۱ هزار میلیون مترمکعب را شامل می‌شود.

نورزائی افزود: این بدان معنی است که بقیه این آب به دلیل عدم توانایی افغانستان در ذخیره سازی، به طور طبیعی در قالب سیلاب‌ها به سمت آبریزگاه طبیعی خود در ایران سرازیر می‌شود.

وی بیان کرد: احداث بند کمالخان، از نظر ظرفیت شاید حائز اهمیت نباشد، اما در مواقع کم آبی و خشکسالی، جلوی رساندن آب حداقلی هیرمند به سمت ایران را خواهد گرفت که در این شرایط، حیات در سیستان را به مخاطره خواهد انداخت.

کارشناس ارشد روستایی در سیستان و بلوچستان گفت: از سویی سد بخشاباد در ۱۰۰ کیلومتری شهر فراه برای ذخیره سازی ۱۳۶۰ میلیون مترمکعب در دست ساخت است. این سد مانع جریان سیلابها به سوی دریاچه‌های پوزک و سابوری، محوری‌ترین دریاچه‌های هامون خواهد بود که با اثرات کاهش آب هیرمند، در محاصره زیست محیطی سیستان نقش حیاتی خواهد داشت.

وی تصریح کرد: با این توصیف به نظر می رسد درنظر گرفتن تدبیری اساسی برای سکنه نیم میلیونی سیستان ایران، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است