مشاغلی که سلامت جسم و روان افراد را به خطر می‌اندازند، به‌عنوان مشاغل سخت و زیان‌آور شناخته می‌شوند. به‌موجب تبصره 2 ماده 76 قانون تأمین اجتماعی، کارهای سخت و زیان‌آور به مشاغلی اطلاق می‌شود که در آن‌ها عوامل فیزیکی، شیمیایی یا بیولوژیکی محیط کار غیر استاندارد هستند و فرد به دلیل انجام این کارها، فشار جسمی و روانی بیشتری از ظرفیت طبیعی خود تحمل می‌کند که می‌تواند منجر به بیماری‌ها و عوارض آن‌ها شود.

این مشاغل به دو دسته تقسیم می‌شوند:

  مشاغلی که با تمهیدات بهداشتی و ایمنی می‌توانند سختی و زیان‌آوری آن‌ها کاهش یابد.

  مشاغلی که ذاتاً سخت و زیان‌آور هستند و حتی با تدابیر ایمنی و فنی، همچنان خطرات و آسیب‌های آن‌ها باقی می‌ماند.

به‌طور کلی، افرادی که در مشاغل سخت و زیان‌آور مشغول به کار هستند، باید روزانه 6 ساعت و هفته‌ای 36 ساعت کار کنند. اضافه‌کاری در این مشاغل ممنوع است. در صورتی که یک کارگر 20 سال در شغلی سخت و زیان‌آور مشغول به کار باشد، می‌تواند بدون در نظر گرفتن شرط سنی بازنشسته شود.

علی صادقی‌زاده، کارشناس حقوقی، در برنامه‌ای تلویزیونی به شرح شرایط بهره‌مندی از مزایای مشاغل سخت و زیان‌آور پرداخته و گفت: اگر کارگری در یک شغل سخت و زیان‌آور به مدت 20 سال کار کند، کارفرما موظف است به‌طور سالانه وضعیت سلامتی وی را بررسی کند و در صورت بروز مشکل، فرد می‌تواند به کمیسیون‌های مربوطه مراجعه کند.

این کارشناس حقوقی تأکید کرد که در بسیاری از موارد، کارگران پیش از رسیدن به 20 سال یا 25 سال سابقه، به‌دلیل مشکلات جسمی و روحی نمی‌توانند به کار ادامه دهند و در چنین شرایطی، طبق قانون، امکان بازنشستگی پیش از موعد برای آن‌ها فراهم است.

وی همچنین به مشکلاتی اشاره کرد که در صورت عدم اعلام صحیح عنوان شغلی، ممکن است برای کارگران به‌وجود آید. به گفته وی، برخی کارفرمایان برای اجتناب از پرداخت 4 درصد اضافه حق بیمه، عنوان شغلی کارگر را به اشتباه اعلام می‌کنند. در این صورت، کارگران می‌توانند برای اصلاح عنوان شغلی خود به هیئت تشخیص حل اختلاف اداره کار مراجعه کنند و پس از اصلاح عنوان شغلی، درخواست بازنشستگی کنند.

در حال حاضر، مشاغل مانند کار در معادن، حفر چاه و قنات، کار در کوره‌های مذاب، آتش‌نشانی، غواصی تحت فشار، و کار در معرض تشعشعات رادیواکتیو جزو مشاغل سخت و زیان‌آور به شمار می‌آیند. علاوه بر این، مشاغلی که در ندامتگاه‌ها با زندانیان و در مراکز روان درمانی با بیماران روانی در ارتباط هستند نیز در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور قرار می‌گیرند. حتی خبرنگاری، در صورت تأثیر آلاینده‌های محیطی، می‌تواند جزو این مشاغل باشد.

به‌موجب قوانین، کارفرمایان موظف هستند پس از تأیید شرایط بازنشستگی کارگران شاغل در مشاغل سخت و زیان‌آور، معادل 4 درصد مستمری بر اساس سنوات اشتغال آن‌ها به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت کنند.