نرخ ارز یکی از مهم‌ترین فاکتورهای اقتصادی است و در طول روز بارها با اخبار مربوط به آن مواجه می‌شویم. نرخ ارز آزاد، نرخ ارز شناور، ارز مسافرتی و نرخ ارز دولتی تنها تعدادی از انواع ارز در ایران است که بسته به میزان نیاز و استفاده ما از آنها با برخی آشناتر هستیم. از جمله ارزهایی که در اقتصاد ما کاربرد دارند دلار، یورو و پوند هستند که برخی برای مصارف مسافرتی و برخی نیز برای تجارت و… با آنها سروکار دارند.

انواع نرخ دلار در ایران داستان مفصلی دارد که حالا قرار است با سامانه مبادله ارز تجاری مرکز مبادله ارز و طلای ایران و عرضه ارز در این سامانه این بازار آشفته ساماندهی شود. هرچند که بسیاری بر تحقق این امر چندان امیدوار نیستند. در ادامه نگاهی داریم به انواع بازارهای ارزی ایران.

دلار آزاد

نرخ دلار آزاد یا به‌طور کلی نرخ ارز آزاد به نرخ خرید و فروش دلار و ارز در بازار آزاد (بازار غیررسمی و غیرمتشکل دولتی) گفته می‌شود. علاوه بر دلار سنا، دلار آزاد نیز قابل خرید‌و‌فروش توسط عموم مردم هستند با این تفاوت که محدودیت خرید برای این بازار وجود ندارد؛ بنابراین از مقبولیت بیشتری در میان مردم برخوردار است و نرخ دلار آزاد مبنای بسیاری از محاسبات قرار می‌گیرد. هرگونه رخداد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی که بر کلیت کشور تاثیرگذار باشد و ریسک سیستماتیک کشور را تحت تاثیر قرار دهد، ابتدا با نوسان در نرخ دلار آزاد خود را نشان می‌دهد و به‌دنبال آن دلارهای نیمایی و دلار سنا نیز جابه‌جا می‌شوند.

دلار در بازار آزاد تهران در مناطق مختلفی معامله می‌شوند که براساس محل معامله نام متفاوتی همچون دلار سبزه میدان و دلار افشار، دلار چهاراه استانبول دارد، اما به‌طور کلی تنها یک نرخ را برای دلار بازار آزاد اعلام می‌کنند. به‌عنوان مثال دلار سبزه‌میدان نام خود را از محلی در نزدیکی میدان فردوسی که معامله‌گران در آن منطقه دلار را خریدوفروش می‌کنند، گرفته شده است. نرخ دلار در بازار آزاد از سایر نرخ‌های دلار مانند حواله دلاری و... بیشتر است.

عموما دلار در کشورهای همسایه به‌‌ویژه کشورهایی که مبادلات و مراودات تجاری زیادی با آنها داریم نیز حائز اهمیت هستند،‌ مانند دلار هرات، دلار سلیمانیه و دلار دوبی که به‌دلیل مبادلات ارزی در این مناطق از اهمیت زیادی برخوردار بوده و گاهی مبنای پیش‌بینی برای نرخ دلار بازار آزاد داخل قرار می‌گیرند.

ارز دولتی (ارز ترجیحی)

ارز دولتی یا همان ارز ترجیحی به ارزی گفته می‌شود که دولت آن را در مرکز مبادلات ارزی جهت واردات اقلامی از کالاهای اساسی توزیع می‌کند. پیش‌تر، این ارز به تعداد بیشتری از کالاها تعلق می‌گرفت اما به‌تدریج دامنه کالاهایی که شامل دریافت این ارز می‌شدند، کاهش یافت. درحال‌حاضر نرخ ارزی که به برخی کالاهای ضروری برای واردات مانند برخی داروها اختصاص می‌یابد و با نام حواله کالاهای اساسی و ضروری داد‌وستد می‌شود، ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان است.

ارز نیمایی

در سال ۱۳۹۷ برای نخستین بار بانک مرکزی سامانه ارزی جدیدی با عنوان سامانه نیما را جهت تسهیل تامین ارز برای شرکت‌ها و تولیدکننده‌های بزرگ و همچنین تجار و بازرگانان معرفی کرد. در این سامانه تنها افراد یادشده (نه افراد عادی جامعه) امکان تبادل ارز و دلار را دارند و نرخ آن در بیشتر مواقع با نرخ ارز بازار آزاد و نرخ ارز صرافی متفاوت و کمتر است. در برخی مواقع نیز نرخ ارز نیمایی به نرخ آزاد نزدیک می‌شود اما همواره تفاوت در آن وجود دارد.

نرخ ارز سنا (ارز توافقی)

سامانه نظارت ارز که مخفف آن را «سامانه سنا» نیز می‌گویند سامانه‌ای است که با نظارت بانک مرکزی جمهوری اسلامی طراحی شده است. نرخ ارزهای موجود در سامانه سنا، میانگین وزنی نرخ خرید و فروش دلار و دیگر ارزهای معامله شده در صرافی‌های مجاز و معتبر هستند که با نام‌های ارز مبادله‌ای یا ارز توافقی ممکن است آنها را بشناسید. شما می‌توانید با مراجعه به این سایت اطلاعات مربوط به نرخ ارزهای مختلف را مشاهده کنید. عموما این نرخ نیز از نرخ دلار نیمایی (حواله ارزی) بیشتر است اما از نرخ دلار آزاد کمتر است.

حواله ارزی

حواله ارزی (به‌طور خاص حواله دلاری یا دلار حواله‌ای) نوعی دستور پرداخت است که یک بانک، موسسه مالی یا صرافی به‌دنبال درخواست مشتری خود به کارگزار خارج از کشور (بانک، موسسه مالی یا صرافی خارجی) می‌دهد تا به موجب آن مبلغی را به دریافت‌کننده حواله پرداخت کند. نرخ حواله ارزی نیز به‌معنای نرخ ارز یا دلاری است که در قالب حوالجات اعلام می‌شوند و تفاوتی با نرخ ارز یا دلار بازار آزاد دارند. در سال‌های اخیر به‌علت تحریم‌ها حجم حواله ارزی و دلاری با کاهش چشمگیری همراه بوده است.