چالش کشورهای جهان با «تغییر ساعت»
درحالحاضر ۷۰ کشور در طول سال برای بهرهمندی بیشتر از نور خورشید، اقدام به اعمال تغییراتی در ساعت رسمی خود میکنند و در اصطلاح از ساعت تابستانه (Daylight Saving Time) استفاده میکنند؛
ساعت تابستانه به حالتی میگویند که بر اساس آن در ۶ ماه ابتدایی سال ساعت - معمولا یک ساعت- به جلو کشیده میشود و در ۶ دوم سال به حالت اولیه بازمیگردد؛ این تغییرات ساعت در منطقههای زمانی منجر به طولانی شدن روز در هنگام عصر و کوتاهتر شدن روز در هنگام صبح میشود. این درحالی است که بر پایه یافتههای مطالعات متعدد در اروپا و امریکا، تغییر ساعت تابستانی یا صرفهجویی در زمان روشنایی روز، تاثیر بسیار اندکی در حفظ انرژی دارد.
مصوبه حاشیهساز
تغییر ساعت در ابتدای فصل پائیز موضوعی است که در سالهای اخیر حاشیههای زیادی به همراه داشت. از امروز ساعت در ایران آماده کنیم ولی آیا همه کشورها ساعتهای خود را جلو میکشند؟ نغییر ساعت تابستانی یا صرفهجویی در زمان نور روز (DST) در بیشتر کشورها با نام ساعت تابستانی نامیده میشود. به تغییر ساعت در منطقههای زمانی گفته میشود که موجب طولانیتر شدن روز در عصر و کوتاهتر شدن آن در صبح میشود. این تغییر معمولاً در ابتدای بهار هر سال انجام و در پاییز نیز به حالت عادی بازگردانده میشود. بسیاری از کشورها برای بهینهسازی مصرف انرژی، در فصل بهار و تابستان ساعت رسمی کشورشان را قدری (معمولاً یک ساعت) به جلو میکشند، تا ساعات بیشتری از روز با ساعات کاری هم خوانی داشته باشد و در ساعات کمتری از روز، نیاز به مصرف انرژی برای تامین روشنایی وجود داشته باشد. ایده ابتدایی این تغییر در دوران مدرن در سال ۱۸۹۵ توسط جرج ورنون هادسون مطرح شد و برای نخستین بار در زمان جنگ جهانی اول به اجرا درآمد. بسیاری از کشورها در زمانهای متفاوت از این شیوه استفاده کردهاند. پس از بحران انرژی در دهه ۱۹۷۰ میلادی، ساعت تابستانی به صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفت و تا امروزه نیز در امریکای شمالی و اروپا استفاده میشود. این عمل هم مورد ستایش و هم مورد انتقاد قرار گرفته است.
استفاده بیشتر از نور خورشید در طول روز، برای نخستین بار در سال ۱۷۸۴ در فرانسه مطرح شد. در این سال، بنیامین فرانکلین، وزیر مختار امریکا در فرانسه طی مقالهای که در یکی از مجلات فرانسه چاپ شد، از مردم خواست که صبحها یک ساعت زود تر از خواب بیدار شوند. فرانکلین معتقد بود که به این ترتیب، مردم میتوانند روزها از روشنایی خورشید استفاده بیشتری کنند و شبها شمع کمتری مصرف نمایند. البته فرانکلین پیشنهادی مبنی بر تغییر ساعت رسمی کشور ارائه نکرد. این پیشنهاد، برای نخستین بار در سال ۱۹۰۷ در انگلستان توسط فردی به نام ویلیام ولت پیشنهاد شد؛ هرچند که در آن مقطع زمانی عملی نشد.
تغییر ساعت در انگلیس و آلمان، برای صرفهجویی در مصرف زغال سنگ در جنگ جهانی اول معرفی شد. با پایان یافتن جنگ لغو شد، اما در دهه ۱۹۸۰ هنگامی که به دلیل بحران جهانی نفت، ضرورت صرفهجویی در منابع پیش آمد، بازگشت. همه کشورهای اتحادیه اروپا به جز ایسلند، از سال ۲۰۰۲، مجبور بودهاند ساعت خود را در آخرین یکشنبه مارس و اکتبر تنظیم کنند.
در ایتالیا، انجمن پزشکی محیط زیستی محاسبه کرد که حتی به تعویق انداختن تغییر ساعت از پایان اکتبر به پایان نوامبر، در قبوض سوخت این کشور ۷۰ میلیون یورو صرفهجویی میکند.
طبق مطالعهای که توسط پژوهشگران دانشگاه چارلز در پراگ با استفاده از دادههای ساعتی بین سالهای ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۷ انجام شد، تغییر ساعت تابستانی در اسلواکی، فقط ۰.۸ درصد در مصرف برق سالانه صرفهجویی داشته است.
تغییر ساعت در اروپا متوقف خواهد شد؟
افغانستان، جزایر الند، آلبانی، آندورا، آنتارکتیکا (قطب جنوب)، استرالیا، اتریش، بلژیک، برمودا، بوسنی و هرزگوین، بلغارستان، کانادا، شیلی، کرواسی، قبرس، چک، دانمارک، مصر، استونی، جزایر فارو، فیجی، فنلاند، فرانسه، آلمان، جبلالطارق، یونان، گرینلند، گرنزی، هاییتی، مجارستان، ایرلند، جزیره من، اسرائیل، ایتالیا، جرزی، کوزوو، لیتوانی، لبنان، لیختناشتاین، لیتوانی، لوکزامبورگ، مالت، مکزیک، مولداوی، موناکو، مونتهنگرو، مراکش، هلند، نیوزیلند، جزیره نورفکمقدونیه شمالی، نوروژ، فلسطین، پاراگوئه، لهستان، پرتغال، رومانی، سنپیر و میکلون، سنمارینو، صربستان، اسلواکی، اسلوونی، اسپانیا، سودان، سوئیس، باهاماس، اکراین، انگلستان، امریکا، واتیکان و صحرای غربی کشورهایی هستند بر اساس اعلام مقامات رسمیشان در سال ۲۰۲۳ در همه کشور یا مناطقی از آنها از ساعت تابستانی استفاده میشود.
البته زمان جلو و عقب کشیدن ساعت در این کشورها یکسان نیست؛ به طور مثال کشورهای اروپایی از آخرین یکشنبه ماه مارس تا آخرین یکشنبه ماه اکتبر و امریکا و کانادا از دومین یکشنبه ماه مارس تا نخستین یکشنبه ماه نوامبر (به مدت هفت ماه) ساعت رسمی خود را جلو میکشند. در برخی از مقاطع زمانی، برخی از کشورها تغییر ساعت رسمی خود را در بازه زمانی بیشتری انجام دادهاند؛ بهطور مثال کشور امریکا در سالهای ۱۹۷۵ و ۱۹۷۶، زمان تغییر ساعت رسمی را دو ماه جلو انداخت و دولت انگلستان نیز در خلال جنگ جهانی دوم، ساعتها را دو ساعت جلو میکشید. این در حالی است که بررسیهای اخیر نشان میدهد که این تغییر ساعت بیشتر دارای تاثیر اسمی است نه واقعی.
اروپاییها، از ۲۷ اکتبر، ساعت خود را یک ساعت عقب میکشند. سالهاست که اتحادیه اروپا سرگرم بحث درباره خلاصی از تغییر ساعت تابستانی است زیرا میزان صرفهجویی در مصرف انرژی با تغییر ساعت، محدود است.
کمیسیون اروپا در سال ۲۰۱۸، رسما حذف تغییر دو بار در سال ساعت را پیشنهاد کرد و پارلمان اروپا در قطعنامهای در مارس سال ۲۰۱۹، از این پیشنهاد حمایت کرد. این پیشنهاد پس از آن مطرح شد که رایزنی عمومی کمیسیون اروپا، حمایت قوی ۴.۶ میلیون شهروند اتحادیه اروپا از لغو این طرح را نشان داد.
این تغییرات قرار بود تا سال ۲۰۲۱ اعمال شود، اما از آن زمان در شورای اتحادیه اروپا که نماینده ۲۷ کشور عضو است، مانده است. کشورهای عضو بر سر اجرای عملی این تغییر، اختلافنظر دارند.
کارشناسان در سال ۲۰۲۳، از شورای اتحادیه اروپا خواستند تا موضوع حذف تغییر ساعت را به دستور کار خود اضافه کند. مطرحکنندگان این پیشنهاد امیدوار بودند این موضوع قبل از انتخابات پارلمان اتحادیه اروپا در ژوئن بررسی شود که به نظر میرسد این موضوع مورد بررسی قرار نگرفته است.
لغو قانون تغییر ساعت رسمی در ایران
اجرای ساعت تابستانی در ایران از سال ۱۳۵۶ آغاز شد و تا سال ۶۰ ادامه پیدا کرد اما از آن سال به بعد طی ۱۰ سال به دلایلی از جمله اختلاف نظر ساعت رسمی تغییری را تجربه نکرد تا اینکه در سال ۷۰ با این توجیه که با تغییر ساعت میتوان روزانه در ساعت اوج مصرف تا ۱۰۰ مگاوات ساعت، برق صرفهجویی کرد، هیاتدولت وقت در مصوبهای اعلام کرد که تغییر ساعت تابستانی و زمستانی دوباره در دستور کار قرار گرفته است.
این روند تا سال ۱۳۸۴ ادامه داشت و هرسال در آغاز بهار و پایان تابستان تغییرات در ساعت رسمی انجام میشد اما در اسفند ماه ۸۴، دولت وقت اعلام کرد که مصوبه تغییر ساعت سال ۷۰ را ملغی کرده است و دیگر ساعتها را جلو و عقب نخواهند برد. این تصمیم دولت تا ۲ سال اجرایی شد اما در نهایت نمایندگان مجلس هفتم در مصوبهای دولت را مکلف به اجرای ساعت تابستانی کردند؛
اما در شهریورماه ۲ سال قبل، یک نماینده مجلس شورای اسلامی با ارائه طرحی خواستار لغو قانون «تغییر ساعت رسمی کشور مصوب سال ۱۳۸۶» شد؛ قانونی که براساس آن ساعت رسمی کشور هر سال در ساعت ۲۴ روز اول فروردینماه یک ساعت به جلو کشیده و در ساعت ۲۴ روز سیام شهریورماه به حال سابق برگردانده میشد.
این نماینده مجلس قانون تغییر ساعت رسمی را قانونی وارداتی از کشور فرانسه دانست و «کم تاثیر بودن تغییر ساعت در مصرف انرژی»، بیارتباطی این قانون با «صرفهجویی اقتصادی» و «بروز اختلالات رفتاری» در روزهای ابتدایی را از دلایل خود برای لغو قانون تغییر ساعت رسمی کشور عنوان کرد. در نهایت این طرح به تصویب نمایندگان رسید و مصوبه تغییر ساعت لغو شد.