«اتوبوس‌خوابی» پدیده‌ای غیرقابل‌انکار
چندی است خبر خوابیدن افراد آسیب‌پذیر در اتوبوس‌های شهر تهران در حال دست به دست شدن است که با واکنش‌های متعدد فعالان حوزه اجتماعی مواجه شده، اما برخی مدیران شهری تهران در گفت‌وگو با خبرگزاری‌های مختلف عنوان کرده‌اند این خبر غیرواقعی است. حتی رئیس شورای شهر تهران در واکنش به اتوبوس‌خوابی در پایتخت گفت: اینها بحث‌های حاشیه‌ای است و نمی‌خواهم به اینها بپردازم. ظاهرا پایتخت باز هم با مسئله‌ای اجتماعی مواجه شده که مسئولان به‌جای پیدا کردن راه‌حلی برای آن به‌دنبال پاک کردن صورت‌مسئله هستند.
مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی شهر تهران با تایید اینکه برخی مواقع گزارشاتی درباره حضور افراد معتاد در اتوبوس‌ها ارائه می‌شود، گفت: اینکه این افراد تا صبح در یک اتوبوس باشند اصلا امکان‌پذیر نیست و در خطوط شبانه هر اتوبوسی که به ایستگاه پایانی می‌رسد تخلیه کامل می‌شود. محمود ترفع در عین حال تاکید کرد: پرداخت هزینه بابت حضور در اتوبوس را تکذیب می‌کنم، چراکه این مسئله توسط ماموران ایستگاهی در آخر خط کنترل می‌شود. با این همه گزارش‌های میدانی خبرگزاری‌ها حاکی از وجود این پدیده در سطح شهر است که نمی‌توان به‌راحتی از آن گذشت.
واکنش شورا به پدیده اتوبوس‌خوابی
سید احمد علوی- عضو کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران: از گذشته شاهد بودیم که به‌ویژه در زمستان معتادان بدون مکان، برای خوابیدن سوار اتوبوس‌های خط شبانه می‌شدند و در طول مسیر می‌خوابیدند، اما حالا براساس گزارشات واصله شاهد آن هستیم که پدیده جدیدی در اتوبوس‌های بی‌آرتی که شبانه‌روزی فعالیت می‌کنند رخ داده و آنهم خوابیدن افراد غیرمعتاد در اتوبوس است. مسئولان شهرداری اعلام کردند این افراد ظاهر موجه‌ای داشته و معتاد نیستند و حتی شاغلند اما توان پرداخت کرایه خانه یا کرایه مهمان‌سرا را ندارند، به همین دلیل اتوبوس را برای خوابیدن انتخاب می‌کنند، چراکه هم امنیت دارد و هم در این شب‌های سرد، گرم است.
شهرداری تهران گرمخانه دارد که صرفا مخصوص معتادان نیست اما این افراد مایل نیستند از این گرمخانه بنا به دلایل مختلف از جمله همنشینی با معتادان و مسیر طولانی استفاده کنند و در آنجا مستقر شوند.
رانندگان اتوبوس نمی‌توانند بین اتوبوس‌خواب و مسافر تفکیکی قائل شوند و اجاره‌نامه یا سند خانه مسافران را ببینند و بعد به آنها اجازه ورود بدهند. ما در ستاد سمن‌ها سعی داریم از توان سازمان‌های مردم‌نهاد در این زمینه استفاده کنیم و از آنها بخواهیم برای این پدیده که زاییده شرایط اقتصادی کشور است، فکری کنند. به‌علاوه اینکه هفته گذشته کمیته اجتماعی ما تشکیل شد که یکی از اهداف ایجاد آن استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد در حل معضلات شهری است و قرار است موضوع اتوبوس‌خوابی نیز به‌عنوان یک معضل در کارگروه‌های این کمیته مطرح شود و سمن‌های مرتبط پای کار بیایند.
راه‌اندازی اتوبوس، برای جای خواب
احمدی‌صد- مدیرعامل سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران: سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران برای کاهش آسیب‌های اجتماعی و ساماندهی افراد بی‌خانمان در شهر تهران برنامه‌های جامعی را با دستور شهردار تهران در دستور کار قرار داده که تشکیل قرارگاه اجتماعی از جمله آنهاست. برنامه این است که ضمن جمع‌آوری و جذب متجاهران از شهر تهران آنها را به مراکزی ببرند که با یک مکانیسم تربیتی نگهداری و سپس به جامعه بازگردند. اگر برای اجرای این طرح‌ها برنامه فرهنگی و تربیتی نداشته باشیم، نتیجه مطلوبی نمی‌گیریم.
این افراد در این فرآیند پس از دریافت برنامه‌های تربیتی و فرهنگی سم‌زدایی می‌شوند و در ادامه با آموزش مهارت‌های لازم مقدمات اشتغال برای‌شان فراهم خواهد شد. طرح زمستان گرم نمونه دیگری برای اهداف این برنامه است. در واقع افرادی که به هر دلیل دچار آسیب شده‌اند و خانه و آشیانه‌ای ندارند در این طرح ساماندهی می‌شوند.
اکنون برای حمایت و در راستای اهداف‌مان ۲ نوع خدمات دیگر پیش‌بینی شده که نتیجه آن در طولانی‌مدت قابل ارزیابی است؛ خدمت اول، خدمات سرویس‌های گشت در مناطق ۲۲گانه تهران است؛ چنانکه خودرو‌ها هنگام گشت‌زنی، افراد بی‌خانمان را مشاهده کنند یا از طریق سامانه ۱۳۷، پاتوقی به آنها اطلاع داده شود در اسرع زمان مراجعه و اقدام به جمع‌آوری و انتقال آنها به گرمخانه‌ها می‌کنند.
خدمت دیگر سازمان در شب‌های سرد، جانمایی ۲۰ اتوبوس در نقاط شلوغ شهر است تا افراد بی‌خانمان دسترسی راحت‌تری به یک سرپناه در شهر داشته باشند. این طرح تا زمانی که سرما جان و سلامت کارتن‌خواب یا معتاد متجاهری را تهدید نکند، ادامه دارد.
باید با «اتوبوس‌خوابی» برخورد کرد
سید محمد آقامیری- عضو شورای شهر تهران: معضلی که به‌تازگی شناسایی شده، این است که عده‌ای که معمولا مجرد هم هستند و صرفا در تهران کار می‌کنند و جای خواب ندارند، شب را در اتوبوس‌ها می‌گذارنند. آسیب اجتماعی پدیده‌ای است که هرچه جلوتر می‌رود، ابعاد گسترده‌تری پیدا می‌کند. تا پیش از این شهرداری اصلا خود را موظف نمی‌دانست که پیگیر آسیب‌های اجتماعی جامعه باشد، چراکه در شرح وظایف شهرداری نیز چنین چیزی نیست که معتادان متجاهر، کارتن‌خواب‌ها و کودکان خیابانی را جمع‌آوری کند. همچنان که در دوره قبل نیز کسی این کار را انجام نمی‌داد. در این دوره آقای زاکانی گفت این معضل اجتماعی است و اگر ما آن را جمع نکنیم، کس دیگری هم نیست که این کار را کند. ایشان آستین بالا زدند و گفتند ما ساماندهی موضوع را برعهده می‌گیریم؛ هرچند که این کار تاوان سنگینی دارد. اگر ما کار جمع‌آوری را انجام دهیم همه فکر می‌کنند وظیفه شهرداری بوده و تیر و ترکش آن به سمت ما می‌آید، اما اشکالی ندارد، ما این کار را برای رضای خدا انجام می‌دهیم و از طرفی آسیب اجتماعی، آسیب سنگینی در جامعه است و نمی‌توانیم بی‌تفاوت باشیم.
سخن پایانی
مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی شهرداری تهران با اشاره به انتشار اخبار اتوبوس خوابی در روزهای گذشته معتقد است این پدیده به شدتی که در گزارش عنوان شده، نیست و از گذشته نیز شاهد خوابیدن معتادان روی صندلی‌شان در اتوبوس بوده‌ایم، اما این افراد جدید، ظاهر مناسبی دارند و کارت بلیت می‌زنند و وارد اتوبوس می‌شوند. براساس گزارش‌های منتشر شده هزینه یک شب بی‌آرتی خوابی در تهران حدود ۱۲ تا ۲۵ هزار تومان است. واقعیت را انکار کنیم یا نه مسئله این است که برخی از مردم همین جامعه و شهر به‌جای اجاره خانه در اتوبوس می‌خوابند و شب را به صبح می‌رسانند. البته بی‌آرتی‌خوابی چندان هم راحت نیست و افراد درگیر با این معضل حداقل تا صبح باید ۵ بار اتوبوس عوض و چند دقیقه بین هر بار پیاده و سوار شدن سرما را تحمل کنند.
