مبهم از این جهت که معلوم نمی‌شود چه چیزی، در کجا و توسط چه کسانی تولید خواهد شد. پیچیده از این لحاظ که «تولید» خود بخشی از سیاست کلان توسعه پایدار هر کشور است و باتوجه به موقعیت جغرافیایی و امکانات بالقوه و زیرساخت‌ها و ارتباطات جهانی باید برنامه‌ریزی می‌شود. در این سلسله مقالات مدیریت کسب‌وکار، تلاش می‌کنیم لایه‌های پنهان مشکلات تولید در ایران را بررسی کرده و در حد دانش و توانمان راه‌حل هایی ارائه نماییم، شاید مورد توجه مسئولان کشور قرار گیرد.

در مبحث «توسعه پایدار»، تولید هر کالایی، چه صنعتی، چه کشاورزی و دامپروری و چه خدمات، بخشی از برنامه‌ریزی توسعه کلان هر کشور بشمار می‌رود، بعبارت دیگر با در نظر گرفتن همه ی جوانب کار، تصمیم ‌ گیری برای برنامه‌ریزی و اجرا با بررسی کامل کارشناسان متخصص، باتجربه و مطلع انجام می‌گیرد.

در مواردی هم بهتر است با محافل علمی و صنعتی کشورهای پیشرفته تبادل نظر صورت گیرد، گرچه برخی مسئولان تاکید فراوانی روی بهره‌وری عوامل تولید دارند در حالیکه خلاء فراوانی در بخش‌های گوناگون دیده می‌شود. از لحاظ دانش فناوری و تکنولوژی ماشین‌آلات، مدیریت و بالاخره منابع آب با جهان پیشرفته فاصله زیادی داریم، حال باتوجه به حوزه گسترده ی تولید موارد در زیر ارائه می‌گردد:

الف ـ تولیدات بخش کشاورزی

می دانیم که سرزمین فلات ایران در منطقه خشک و کم آب و کم بارش خاورمیانه قرار گرفته است و بنابراین با یک حساب سرانگشتی نمی‌توان در آن از گسترش کشت و زرع بعنوان الگویی برای توسعه پایدار سخن به میان آورد. متاسفانه بدلیل کم اطلاعی برخی مسئولان و برخی نمایندگان مجلس در سال‌های گذشته شعار «خودکفایی» بعنوان یک خط مشی در نظر گرفته شده است.

بدون توجه به اینکه کشور ما در منطقه خشک و کم آب کره زمین قرار گرفته است، واضح است که کشاورزی و دامپروری سنتی نمی‌تواند بعنوان بخشی از برنامه‌های توسعه قرار گیرد. متاسفانه نه تنها به این مورد توجه نمی‌شود بلکه بدون بررسی‌های علمی زمین شناسی و توجه به تذکرات کارشناسان محیط زیست، با صدور مجوز حفر چاه‌های عمیق و برداشت نامناسب از آب‌های زیرزمینی برای آبیاری زمین‌های کشاورزی و باغات میوه و صیفی جات آسیب جدی به منابع سرزمینی وارد می‌کنند طوری که فرونشست سرزمین آغاز شده است که غیرقابل جبران است.

تکرار می‌کنیم ایران سرزمین کم آب و خشکی است، پس نمی‌تواند توسعه در بخش کشاورزی سنتی (روش غرقابی) و دامپروری و صیفی جات برنامه‌ای درست باشد.

ب ـ صنعت

بدیهی است که تعریف تولیدات صنعتی گسترده تر از آن است که مردم عادی و برخی مسئولان تصور می‌کنند، صنایع سنگین، صنایع سبک، صنایع خودروسازی، صنایع فولاد و ذوب آهن یا صنعت گردشگری و چند صنعت دیگر از آب بر‌ترین صنایع هستند، همین الان شاهد فرونشست وحشتناک زمین در مناطق اصفهان، تهران و خراسان هستیم که نتیجه استفاده بیش از حد از منابع آب‌های زیرزمینی است.

پیشنهاد مشخص ما تعطیلی هر چه زودتر صنایع سنگین در استان‌های مرکزی، اصفهان، یزد، کرمان، خراسان و تهران است.

در تمام جهان صنایع سنگینی مانند فولاد و خودروسازی و.. در کنار دریای آزاد تاسیس می‌شود چراکه با شیرین کردن آب دریا منبع آب فراهم می‌شود و هم حمل‌ونقل دریایی مقرون به صرفه است. گرچه قرار نیست با تکیه بر مرده ریگی موسوم به «خودکفایی» یا «بومی سازی» هر کالایی را بدون توجه به زیان‌های نهانی آن تولید کرد. ممکن است سوال شود که چه چیزی جایگزین گردد؟ بهترین پیشنهاد گسترش صنعت IT و استفاده از دانش هوش مصنوعی و ماشین‌های هوشمند و دیگر پدیده‌های انقلاب دیجیتال است.

در این زمینه ضمن تدوین استراتژی بلندمدت توسعه پایدار در بخش اقتصاد دیجیتال می‌شود فردایی مفیدتر و بهتر برای کشور ساخت، بدیهی است بایستی تغییرات اساسی در سیستم آموزشی در بخش‌های وزارت آموزش و پرورش و آموزش عالی و مدارس دانشگاهی به‌وجود آورد.

ج ـ بخش خدمات

با برنامه‌ریزی و گسترش بخش خدمات بازرگانی، بانکی، حمل‌ونقل (دریایی و زمینی)، آموزشی و درمانی و.... آنان می‌توان به‌عنوان جایگزین درست برای تولیدات صنعتی آب بر کشور در نظر گرفته شود، ایران امکانات بالقوه مناسب در جنوب و شمال کشور دارد. بنادر با داشتن امکانات مدرن می‌توانند پاسخگوی نیازهای کشورهای منطقه هم باشد.

تمامی این موارد در صورتی امکان‌پذیر است که دولت‌های ایران روابط خوبی با جهان داشته باشند. بدون ارتباطات گسترده سیاسی و تعامل با دولت‌های جهان، امکان توسعه پایدار هر روز کمتر می‌شود و شاید امکان‌پذیر نباشد.

و این مبحث با این جمله خاتمه می‌یابد تا نوشتار بعدی:

«باور کنید مملکت دچار خشکسالی مزمن است، آب نیست، صنایع آب بر و کشاورزی غرقابی را تعطیل کنید قبل از اینکه دیر شود. تولید به هر قیمتی راهکار درستی برای توسعه پایدار نیست».