بسترسازی برای اشتغال خرد و کلان از وظایف متولیان دولتی است. با توجه به شرایط اقتصادی کشور اشتغال خانگی یکی از راه‌های کاهش آمار بیکاری بوده که خلاقیت و نوآوری در آن حرف اول را می‌زند. در این حوزه جامعه زنان بیش از مردان فعال هستند و این امر بیشتر در صنایع‌دستی است. در حالی است که سال‌هاست در جوامع توسعه یافته سیاست‌های حمایتی از مشاغل خانگی و خرد در حال اجرا و پیگیری بوده و باور به نقش مشاغل خانگی در رونق اقتصادی جامعه در آنها نهادینه شده و از این رو درصد زیادی از مشاغل در کشورهای توسعه‌یافته به مشاغل کوچک و خانگی وابسته هستند.

سهم مشاغل خانگی در بازار کار

محمود کریمی بیرانوند، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره مشاغل خانگی گفت: هدف‌گذاری این معاونت این بود که با جذب ۸۰ درصدی منابع مشاغل خانگی بتوانیم اعتبار جدید کسب کنیم. مشاغل خانگی همچون گذشته نبوده و امروز به یکی از ارکان ایجاد اشتغال در کشور تبدیل شده است. وی افزود: مجوزها صادر و تسهیلات اختصاص داده شده به این حوزه زیاد شده اما نگرش و تاکید ما بر توسعه مشاغل خانگی است یعنی افرادی که بتوانند چند نفر را در سطح مناطق خود پشتیبانی و مشغول به کار کنند. ایجاد شغل مسئله مهمی است اما ارزش افزوده آن نیز از اهمیت زیادی در اقتصاد برخوردار است. برنامه‌ها برای افزایش ارزش افزوده مشاغل خانگی چیست؟ کریمی بیرانوند گفت: تسهیلات پرداخت شده این مشاغل نسبت به دولت قبل روند افزایشی داشته و نسبت به سال ۱۴۰۱ نیز ۳۵ درصد افزایش را شاهد هستیم. وی با بیان اینکه صدور مجوزها نیز ۲۰۰ درصد رشد داشته است، ادامه داد: حمایت از مشاغل خانگی مسئله مهمی است و ما دنبال سهم این مشاغل در بازار کار هستیم. سال گذشته سهم این مشاغل در ایجاد شغل از بازار کار ۱۰ درصد بود؛ امسال هدف‌گذاری شده تا این عدد به ۱۵ درصد برسد.

کریمی بیرانوند در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان امیدوار بود این مشاغل توسعه یافته و تبدیل به کارگاه‌های کوچک شوند، گفت: کارگاه ماهیت متفاوت دارد و اگر مشاغل خانگی به کارگاه تبدیل شوند دیگر در دسته مشاغل خانگی نمی‌گنجند. هدف ما تقویت این مشاغل در منازل است تا نهایت شغل خانگی تقویت شود. معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره پایین بودن سهم آنها به لحاظ ارزش مالی در اقتصاد اظهار کرد: این گونه نیست، در برخی کشورهای پیشرفته گاهی شاهد هستیم تا ۱۵ درصد از درآمد GDP (تولید ناخالص داخلی) آنها از مشاغل خانگی است. این مقام دولتی در پایان گفت: در ایران ۸۰ درصد بازار کار، در اختیار کسب و کارهای خرد بوده و توسعه مشاغل خانگی در راستای توسعه صنایع خرد در حال پیگیری است.

سیب سلامت چالش جدی مشاغل خرد روستایی

این در حالی است که چندی پیش در هفتمین همایش ملی بزرگداشت روز جهانی زنان روستایی و عشایری با محوریت نقش‌آفرینی زنان روستایی و عشایری در توسعه پایدار، زنان زیادی از استان‌های مختلف حضور داشتند. تمام این زنان کارآفرینانی بودند که تولید اشتغال، اگر چه به شکل محدود کرده بودند. برخی دامداری داشته و برخی به تولید گیاهان دارویی مشغول هستند. بعضی از آنان از تولید برخی محصولات برای نخستین بار در کشور خبر می‌دادند. مشکل مشترک بیشتر این زنان، تولید با تیراژ پایین و در مکان‌هایی است که به لحاظ مساحت مورد تایید سازمان غذا و دارو نیست از این رو به محصولات تولیدی آنها که بیشتر مشاغل خانگی است سیب سلامت داده نمی‌شود. در ادامه در بازار با وجود تایید کیفیت محصولات از سوی بنکدارها به دلیل نداشتن سیب سلامت کالاها خریداری نمی‌شوند. برخی از آنها در گلایه به معاون امور زنان و خانواده رئیس‌جمهوری عنوان کردند تا پای انعقاد قرارداد رفته‌اند اما منجر به همکاری برای خرید محصولات نشده است. ایجاد اشتغال خانگی زمانی درآمدزا است که بازار تقاضا آن فراهم باشد. تولید بدون بازار فروش نه به ارتقای کیفیت کمک می‌کند و نه می‌توان از آن انتظار توسعه داشت. از این‌رو نخست باید حمایت شود تا انواع مجوزها اخذ و در ادامه از این مشاغل خانگی خواسته شود تا در اقتصاد نقش پررنگی ایفا کنند.

ماموریت اصلی چیست؟

سیدمجتبی خیام نکویی، رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات) درباره آموزش برای بازاریابی و بازارسازی مشاغل خرد روستایی و عشایری گفت: ماموریت اصلی تات در حوزه آموزش و ترویج کشاورزی در بین عشایر و روستاییان است. تا بتوانیم به تامین امنیت غذایی پایدار دست پیدا کنیم. درحال‌حاضر ۲۵ درصد تولید گوشت قرمز کشور از سوی عشایر انجام می‌شود. به گزارش مهر وی افزود: یک سلسله بسته‌های آموزشی و ترویجی برای آنها در نظر گرفته‌ایم؛ هم برای افزایش تولیدات و هم برای شرایط عرضه محصولات در بازارهای محلی و البته منطقه‌ای. مجموع فعالیت‌ها روی یک سری بسته‌های آموزشی متمرکز است تا توان افراد از تولید تا توزیع افزایش پیدا کند.

وی با اشاره به مسئله کیفیت ادامه داد: فعالان بخش کشاورزی در حوزه مشاغل خرد و خانگی باید استانداردهای لازم محصولات را رعایت کنند و کیفیت نگهداری محصولات را بهبود بخشند و در بخش بسته‌بندی شاخص‌های بازار فروش را رعایت کنند.

وی اظهار کرد: محصولات در شبکه توزیع برای بازار داخل مشکل جدی ندارد اما چالش هنگامی است که این محصولات باید در خارج از مرزها عرضه شود. خیام نکویی برای رفع مشکلات عنوان کرد: یکی از کمک‌هایی که ما می‌توانیم به کارآفرینان مشاغل خرد داشته باشیم دادن فضای استاندارد مورد نظر وزارت بهداشت برای تولید است تا بهره‌برداران بتوانند سیب سلامت را دریافت کنند. بنابراین می‌توانیم با پرداخت تسهیلات به استانداردسازی محیط فعالیت این مشاغل کمک کرد.

رئیس سازمان تات تصریح کرد: در بخش کشاورزی افزایش مهارت برای تولیدات سالم مواد غذایی با افزایش ماندگاری از اهمیت بسزایی برخوردار است زیرا تولیدات خرد در روستاها و در بین عشایر بیشتر ارگانیک بوده و مواد نگهدارنده ندارد. همچنین باید مدت زمان عرضه کالاها به بازار را کم کرد، به دلیل اینکه بیشتر محصولات به شکل تازه‌خوری استفاده می‌شود.

آمارها چه می‌گویند؟

وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، افزایش تولید ناخالص داخلی در برخی کشورها را مربوط به رشد کارگاه‌های کوچک خانگی دانست که این ظرفیت در کشور ما در حوزه صنایع دستی، فرش‌بافی، سنگ‌های قیمتی و… است. به گفته وی، مشاغل خانگی مصرف انرژی و هزینه‌های تولید را کاهش می‌دهند و تسهیل ورود این قشر به بازار کار که از سیاست‌های مهم دولت است را فراهم می‌کنند. به گفته وی مشاغل خانگی منجر به کاهش ۰.۵ درصدی آمار بیکاری زنان شده است و سهم مشاغل خانگی از کل اشتغال متعهد شده دولت ۱۵۰ هزار فرصت شغلی است؛ علاوه بر اینکه در بازه زمانی شروع به کار دولت سیزدهم بالغ بر ۲۵۰ هزار فرصت شغلی خانگی ایجاد شده است. گفتنی است بنا به گفته وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی امسال برای توسعه مشاغل خانگی ۴ هزار میلیارد تومان تسهیلات اختصاص یافته که تا کنون نزدیک به ۲ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان آن جذب و باقی باید هر چه زودتر از سوی بانک‌های عامل به متقاضیان پرداخت شود.

راه‌های ایجاد ثبات در کسب‌وکارهای خانگی

صدرالدین نجاتی گیلانی، کارشناس کسب و کار درباره پیشرفت کسب‌وکارهای خانگی در برنامه‌ای تلویزیونی گفت: هر راهی که انسان بخواهد کاری را شروع کند با مشکلاتی همراه خواهد بود؛ نباید در این شرایط ناامید شد.

وی افزود: تمام شرکت‌های بزرگ در مسیر خود این مشکلات را داشته‌اند. ضرورت دارد در کسب و کار مشاور خود بود و ایجاد ثبات کرد. وی ادامه داد: این مسئله بسیار مهم است که آمار مشتریان ثابت را داشته باشیم و بررسی کنیم چه خدماتی موجب تامین رضایت آنها شده است. سپس باید تغییرات شرایطی رصد شده و بررسی کرد این امر آیا منجر به تغییر سلایق نیز شده است.

این کارشناس حوزه کسب و کار با بیان اینکه تمام مشکلات با تفکرات ساده تغییر می‌کند، اظهار کرد: ما باید بتوانیم با در نظر گرفتن قدرت مالی هزینه‌ها را کاهش داده و در شرایط بحران بهتر فشارها را مدیریت کنیم.

نجاتی گیلانی در ادامه توضیح داد: پرسش از متخصصان هر حوزه کمک زیادی به موفقیت افراد در کسب و کارها می‌کند و برای پیشرفت باید به استقبال آینده رفت.

این کارشناس بازار کار در پایان یادآور شد: مشاوره گرفتن و در نظر داشتن عقاید معتبر و متفاوت برای استمرار فعالیت‌ها ضروری است.

سخن پایانی

ایجاد اشتغال‌های خرد و خانگی در کاهش آمار بیکاری نقش بسزایی دارد به شرط اینکه زمینه فعالیت برای کارآفرینان تسهیل شود. در این بخش زنان نقش پررنگ‌تری دارند و می‌توانند به شکل سنتی و مدرن کمک به اقتصاد کشور کنند. این در حالی است که افراد در شهرها بیشتر در فضای مجازی با راه‌اندازی بازار اینترنتی به کسب‌وکار مشغول هستند که با فیلتر شدن برخی از شبکه‌های مجازی چالش‌هایی به وجود آمد. اما در روستاها فعالیت‌های خرد و مشاغل خانگی همچنان در فضای سنتی انجام می‌شود و زنان روستایی و عشایری با تولید انواع محصولات دستی، قالی‌بافی، دامداری و… کمک به اقتصاد خانواده و جامعه می‌کنند. در کل حمایت از مشاغل خانگی مسئله مهمی است و سال گذشته سهم این مشاغل در ایجاد شغل از بازار کار ۱۰ درصد بوده و پیش‌بینی می‌شود امسال این عدد به ۱۵ درصد برسد.