بهداشت محیط کار یک حق است
عباس سلیمی، کارشناس ایمنی و بهداشت در محیط کار در گفت‌وگو با صمت می‌گوید: مدیریت مراکز صنعتی نسبت به HSE و مسائل بهداشتی و امنیتی پشتیبانی کافی را ندارد.
عباس سلیمی، کارشناس ایمنی و بهداشت در محیط کار در گفت وگو با صمت می گوید: مدیریت مراکز صنعتی نسبت به HSE و مسائل بهداشتی و امنیتی پشتیبانی کافی را ندارد. از طرف دیگر، کارشناس HSE از مدیر پروژه دستور می گیرد و چون حقوق کارشناس دست مدیر است، در بسیاری از موارد مجبور می شود از او تبعیت کند. به این ترتیب نمی تواند کار خود را با اصول حرفه ای به انجام برساند و حکم صریح بدهد، بنابراین علاوه بر مشکلات زیرساختی با چنین مشکلات مدیریتی نیز در سازکار HSE روبه رو هستیم. صمت در این گزارش به سیستم HSE و بهداشت و ایمنی در محیط کار پرداخته است.
جایگاه پایین ایران در بهداشت و ایمنی کار
بسیاری از کارگران در ایران باوجود دستمزد زیر خط فقر و نداشتن رفاه و معیشت مناسب، در شرایطی مشغول به کار هستند که امنیت جانی، سلامت و بهداشت آنها به شدت در خطر است. رعایت و حفظ نکات HSE تا حدودی امکان صیانت از امنیت، بهداشت و محیط زیست را در شرایط کاری برقرار می کند که اجرای این ضوابط برعهده کارفرما است. به طور مثال، استفاده از کلاه ایمنی، کفش ایمنی، لباس کار ایمنی، دستکش ایمنی و… می تواند ایمنی کارگران را فراهم کند. در کشورهای پیشرفته کارگران به نسبت از سطح بالاتری از بهداشت در محیط کار برخوردار هستند و این مسئله سرمایه داران و کارفرمایان را به نسبت بیشتری موظف به رعایت ضوابط HSE می کند. به طور مثال، زمانی که کارفرما قصد بیمه کردن کارخانه را داشته باشد، اگر سطح HSE محیط کارخانه اش بالا باشد، میزان پرداخت بیمه او کسر خواهد شد. به همین ترتیب، صنایع تلاش می کنند ایمنی و بهداشت محیط کار را ارتقا دهند. در ژاپن نیز اگر کارگران دچار حادثه کاری شوند، رتبه مدیر سایت کاهش پیدا می کند و ممکن است به جایگاه یک کارشناس معمولی برسد، در واقع آنچه باعث می شود HSE در محیط های کاری کشورهای پیشرفته از سطح بالایی برخوردار باشد، نسبت آن با میزان اعتبار شرکت ها است، چرا که هر حادثه می تواند اعتبار آن مرکز صنعتی را کاهش دهد. در ایران قوانین و سازکار اجرای HSE توانایی ارتقای جدی ایمنی، بهداشت و محیط زیست در محیط کار را ندارد و هر ساله با آمار هولناکی از حوادث کار و بیماری ّهای مختلف در محیط های کار روبه رو هستیم. صنایع گاز و اتمی بالاترین سطح HSE را در ایران دارا هستند و پتروشیمی ها نسبت به این 2 صنعت سطح پایین تری دارند. صنعت نفت نیز در این مورد با سایر صنایع بسیار متفاوت است. مهم ترین دلیل این تفاوت در سیاست گذاری کلان کشور و نبود قوانین منضبط و با ضمانت اجرایی در وزارت کار و وزارت بهداشت است. کارگران در نبود تشکل های مستقل کارگری در عمل امکان چانه زنی برای بهبود شرایط بهداشت و محیط زیست خود در کار را از دست می دهند. از طرفی، نبود امنیت شغلی و شرایط بی ثبات کاری و سخت معیشتی آنچنان گلوی طبقه کارگر ایران را فشرده که شاید این مطالبه اساسی به اولویت های دست چندم کارگران هم نرسد. قوانین در ایران به صورتی نیست که شرکت ها و صنایع را به طورجدی ملزم به رعایت موازین HSE کند. اجرای ضوابط HSE ممکن است نیازمند سرمایه گذاری در بخش های بهداشتی و ایمنی در محیط کار باشد. زمانی که هیات مدیره و سهامداران می خواهند سطح HSE را تعیین کنند، هیچ اهرم فشار قدرتمندی برای ملزم کردن آنها به بالا بردن سطح HSE وجود ندارد. از طرفی، پرداخت حق بیمه حوادث کاری از طرف شرکت های بیمه خیال کارفرمایان را تا حدی برای بالا نبردن سطح بهداشت راحت می کند. وقتی صنایع نفت و گاز را در کنار صنعت معدن می گذاریم، شاهد سطح بسیار پایین ایمنی و بهداشت در معادن خواهیم بود.
خطر آلودگی هوا برای کارگران
به گفته بسیاری از فعالان اقتصادی و صنعتی، شواهد حاکی از آن است که در منطقه ای مثل عسلویه، کارگران و به ویژه کارگران پیمانی با شرایط محیط زیستی و بهداشتی بسیار وخیمی روبه رو هستند. برای مثال تنها درباره آلودگی هوا می توان به پژوهشی که توسط جمعی از دانشگاهیان از دانشگاه های علوم پزشکی بوشهر، علوم پزشکی تهران و خلیج فارس بوشهر با عنوان «بررسی آلودگی های زیست محیطی ناشی از صنایع گاز و پتروشیمی و اثرات آن بر سلامت ساکنان منطقه عسلویه، پایتخت انرژی ایران: یک مطالعه مروری» اشاره کرد که در سال ۱۳۹۷ انجام شده است.
این مقاله نشان می دهد که صنایع گاز و پتروشیمی در منطقه عسلویه انواع مختلفی از آلاینده ها شامل ذرات معلق فلزات سنگین و آلاینده های خطرناک در هوا مانند هیدروکربن های آروماتیک چندحلقه ای، بنزن، هگزان، تولوئن، گزیلن و پروپیلن، نیکل، سرب و کادمیوم را به محیط انتشار می دهند. این آلاینده ها اثرات سوء جبران ناپذیری بر سلامت انسان و اکوسیستم دارند. حضور آلاینده های خطرناکی مثل فلزات سنگین و هیدروکربن های آروماتیک چندحلقه ای در رسوبات ساحلی منطقه پارس جنوبی در مطالعات متعددی ردیابی شده است. مطالعات انجام شده روی ساکنان منطقه عسلویه نشان داده، سطح ادراری فلزات سنگین آرسینیک، وانادیوم، منگنز و نیکل افزایش قابل ملاحظه ای دارد. بیماری های آسم، آلرژی بینی و اگزما نیز در منطقه عسلویه نسبت به سایر شهرهای ایران شیوع بالاتری دارد. درباره شرایط بهداشتی این منطقه نیز کارگران می گویند در بسیاری از کمپ ها برای ۱۰۰ نفر، 2 دستشویی و 2 حمام وجود دارد و ممکن است کارگر تا ساعت ۱۲ شب در صف حمام منتظر بایستد. از طرفی، در کمپ ها ممکن است در یک اتاق ۱۰ متری، ۹ نفر آدم بدون هیچ امکاناتی، جز یک موکت و کولر گازی، کنار هم بخوابند.
ناایمنی در محیط کار
به گفته علی حسین رعیتی فرد، معاون روابط کار وزارت کار حدود ۴۸ درصد از آمار فوتی های ناشی از حوادث کار مربوط به بخش ساختمانی است و این بخش یکی از پرخطرترین کارگاه های کشور است. آمارهای وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی حاکی است که گیر کردن داخل یا بین اشیا و ماشین، سقوط کردن و لغزیدن، برخورد با اشیا و تجهیزات، سقوط اشیا، ریزش و ماندن زیر آوار، آتش سوزی، انفجار، خفگی و تماس یا مواد شیمیایی خطرناک به ترتیب بیشترین دلایل حوادث ناشی از کار را در سال ۱۴۰۰ شامل شده اند. براساس ماده ۹۱ قانون کار، کارفرمایان و مسئولان واحدهای موضوع ماده ۸۵ این قانون مکلف هستند که براساس مصوبات شورای عالی حفاظت فنی برای تامین حفاظت، سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار، وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان بگذارند و چگونگی کاربرد وسایل مذکور را نیز آموزش دهند. کارفرمایان و مسئولان واحدهای ایمنی کارگاه ها وظیفه دارند درباره رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نیز نظارت کافی را داشته باشند و کارگران نیز ملزم به استفاده و نگهداری از وسایل حفاظتی و بهداشتی فردی و اجرای دستورالعمل های مربوطه کارگاه هستند. قانون گذار در ماده ۹۵ قانون کار، کارفرما را مسئول اجرای قوانین و مقرارت ایمنی و بهداشتی دانسته و شخص وی را مسئول و جبران کننده خسارت وارده در اثر حادثه ناشی از کار به کارگران می داند. به عقیده کارشناسان، اگر نظرات کارشناسی HSE رعایت شود، در گام نخست، منجر به حفاظت از جان و صیانت از سلامت پرسنل و کارگران خواهد شد.
کاهش حوادث و مرگ ومیر و بیماری های ناشی از کار و افزایش طول عمر و سطح سلامت افراد از نتایج اجرای کامل HSE است. با رعایت ضوابط HSE شرایط محیط زیستی نیز بهبود پیدا می کند، اگرچه باید در نظر داشت که بیشتر صنایع و کارخانه های کشور از جمله صنایع نفت و گاز و معادن، آسیب های جدی به محیط زیست و اکوسیستم وارد می کنند که در بسیاری موارد رعایت کامل ضوابط HSE نیز تنها نقش ویترینی خواهد داشت.
سودگرایی علیه بهداشت و سلامت
عباس سلیمی، کارشناس HSE در گفت وگو با صمت بااشاره به اینکه در ایران و به ویژه در محیط صنعتی و پالایشگاهی و پتروشیمی HSE بین ۵۰ تا در نهایت ۷۰ درصد بیشتر رعایت نمی شود، گفت: ایمنی و بهداشت در محیط کار نیازمند ایجاد زمینه سازی است، اما در ایران ساختارها برای رعایت ضوابط HSE بسیار ضعیف است، در نتیجه این ضعف مشخص است که سالانه شاهد حوادث، مشکلات و ضربه های مالی و جانی باشیم.
سلیمی گفت: در حال حاضر بسیاری از محیط های صنعتی ۱۰۰ درصد انتظارات بهداشتی را برای آشپزخانه ها رعایت نمی کنند. در این آشپزخانه ها که گاهی به ۷۰۰ نفر پرسنل سرویس می دهند، غذاهایی باکیفیت بسیار نازل پخته می شود و سلامت کارگران را به خطر می اندازد، چرا که در این محیط های صنعتی، سوددهی بر رعایت مسائل بهداشتی ارجحیت دارد.
وی بیان کرد: مدیریت مراکز صنعتی نسبت به HSE و مسائل بهداشتی و امنیتی پشتیبانی کافی را ندارد. از طرف دیگر، کارشناس HSE از مدیر پروژه دستور می گیرد و چون حقوق کارشناس دست مدیر است، در بسیاری از موارد مجبور می شود از او تبعیت کند. به این ترتیب، نمی تواند کار خود را با اصول حرفه ای به انجام برساند و حکم صریح بدهد. بنابراین، علاوه بر مشکلات زیرساختی با چنین مشکلات مدیریتی نیز در سازکار HSE روبه رو هستیم.
وی بااشاره به اینکه کارگران به ویژه در مناطق جنوبی کشور در مراکز صنعتی نفت و گاز از وضعیت بهداشتی و محیط زیستی بسیار ضعیفی روبه رو هستند، گفت: کارگر پروژه ای در این مناطق هر روز در هوای آلوده به سر کار می رود و نه غذای باکیفیتی می خورد، نه آب شرب درستی دارد. در این منطقه ممکن است کارگران یک پتروشیمی از حقوق نسبتا خوب، بیمه تکمیلی، خوابگاه و غذای نسبتا باکیفیت برخوردار باشند، اما در پتروشیمی کناری که کارگران پیمانی در آن کار می کنند، شرایط بسیار سختی وجود داشته باشد. این کارگران هیچ امنیت شغلی ندارند و ممکن است هر لحظه حکم عدم همکاری به آنها اعلام شود.
این کارشناس HSE اظهار کرد: من در حدود ۱۵ سالی که در مناطق نفت و گاز جنوب کار می کنم، اصلا از وضعیت بهداشتی و ایمنی در اینجا راضی نبوده ام. عملکرد کارفرمایان نسبت به شرایط کاری کارگران راضی کننده نیست. اگر hse راندمانی هم داشته باشد، کارشناس آنقدر باید دلیل علمی برای مدیران پروژه بیاورد تا کمی قانع شوند که برای مثال آب شرب مشکل بهداشتی دارد. با این حال، هزینه ای هم که برای بهبود شرایط بهداشتی اختصاص داده می شود، کفاف نمی دهد. وخامت شرایط اقتصادی کشور هم باعث می شود، کارفرما از حق و حقوق کارگر کم کند تا به سودی که پیش بینی کرده است، برسد.
سخن پایانی
آمار حوادث، بیماری ها و مشکلات سلامتی که کارگران در محیط کار در ایران با آن روبه رو می شوند، نشان دهنده ضعف اجرایی HSE است. از جمله دلایلی که می توان برای وجود این ضعف برشمرد، مشکلات ساختاری و همچنین عدم استقلال کافی سیستم HSE در محیط کار است.
