خیال خوش‌حساب‌ها راحت باشد
براساس آخرین آمارها بیش از ۶ هزار و ۵۰۰ شرکت دانش‌بنیان و ۱۷۰ شتاب‌دهنده در ایران وجود دارد و بیش از ۱۱۰ نوع حمایت از این شرکت‌ها در حال انجام است.
براساس آخرین آمارها بیش از ۶ هزار و ۵۰۰ شرکت دانش بنیان و ۱۷۰ شتاب دهنده در ایران وجود دارد و بیش از ۱۱۰ نوع حمایت از این شرکت ها در حال انجام است. همواره یکی از پربحث ترین حمایت ها مربوط به ارائه وام و تسهیلات است که به اعتقاد برخی صاحبان شرکت های دانش بنیان اصلی ترین اقدام دولت ها برای جان گرفتن زیست بوم دانش بنیان ها است و حمایت های مالی و تسهیلاتی از شرکت های دانش بنیان، همواره جزو پربحث ترین حمایت هایی است که تاکنون گفته ها و شنیده های بسیاری درباره آن در رسانه ها بازتاب داده شده است. برخی صاحبان شرکت های دانش بنیان معتقدند وام ها در نهایت به بدهکار شدن شرکت ها می انجامد و در عمل نقشی را که باید در مسیر تولید داشته باشد، ندارد. باتوجه به اینکه صندوق نوآوری و شکوفایی یکی از متولیان تامین مالی برای شرکت های دانش بنیان است، صمت در این گزارش به شفاف سازی روند بازپرداخت وام ها از سوی این نهاد پرداخته است.
ارائه وام، آدرسی غلط برای فرصت طلبان
داشتن سرمایه اولیه یا نقدینگی برای شرکت های تولیدی از معضلات مهم این روزهای کشور است که با ظهور کرونا، وضعیت پیچیده تری را برای کسب وکارها به وجود آورد. شرکت های دانش بنیان نیز این قضیه مستثنا نبودند. از سوی دیگر با رفع این مشکلات و امکان تولید کالا و ارائه خدمات از سوی شرکت های دانش بنیان، معضل بیکاری جوانان کشور که بیشتر هم از قشر تحصیلکرده و دانشگاهی هستند، نیز حل می شود. به همین دلیل سال ۱۳۹۸ ، در راستای حمایت از فعالیت های اقتصادی شرکت های دانش بنیان در راستای تولید و ایجاد اشتغال، مجوز داده شد تا شرکت های دانش بنیان نیز از تسهیلات صندوق توسعه ملی بهره مند شوند. اعطای وام به شرکت ها موضوعی است که طی روزهای اخیر از سوی دولتی ها به عنوان راه حلی برای حمایت از دانش بنیان ها عنوان می شود، اما خود این موضوع می تواند آدرس غلطی برای حضور فرصت طلبانی باشد که تنها به منظور دریافت وام اقدام به ایجاد شرکت دانش بنیان کنند. چنین سیاستی سال ها قبل از حمایت شرکت های زودبازده و تحت عنوان وام های زودبازده بعد از هدررفت میلیاردها تومان تجربه شد.
با وام های زودهنگام مخالفم
امیر قهرمانپور، صاحب یکی از شرکت های دانش بنیان در عرصه تولید تجهیزات پزشکی در گفت وگو با صمت گفت: برای اینکه یک شرکت دانش بنیان تبدیل به یک بدهکار بانکی نشود، لازم است، بداند که چگونه در بازار رفتار کند، در حقیقت باید بازار را به خوبی بشناسد. وقتی یک صاحب دانش بنیان وارد بازار رقابت می شود، علاوه بر علوم دانشگاهی و آکادمیک باید شناخت کاملی از بازار داشته باشد، در واقع باید علم بازار را بداند. وی ادامه داد: صاحبان شرکت های نوپا پیش از آنکه نیازمند وام های بانکی و تسهیلات مالی باشند، نیازمند شناخت بازار و یادگیری رفتار منطقی در بازار هستند. آنها باید نسبت به آینده محصولی که تولید می کنند تا حد زیادی اشراف و آگاهی داشته باشند تا به یک نتیجه واقعی برسند. در واقع، نباید براساس یک سری توهمات ذهنی پیش بروند، چرا که در نهایت متضرر می شوند. قهرمانپور گفت: اگر صاحبان شرکت های دانش بنیان بدون شناخت و بهره گیری از تجارب شرکت های باسابقه اقدام به دریافت تسهیلات و وام های بانکی کنند، احتمال اینکه در نهایت تبدیل به یک بدهکار بانکی شوند، زیاد است. به اعتقاد من، باید گام به گام در این زمینه حرکت کرد، ابتدا باید یک بازار کوچک را انتخاب کرد و بعد یک برنامه بزرگ و بلندمدت چید. در واقع، باید به آرامی بازار را برای خود تعریف کنند و سپس گسترش دهند.
تسهیلات خارج از توان
محمدحسن هجرت، مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان در گفت وگویی که چندی پیش با صمت داشته، معتقد است تامین مالی در اکوسیستم دانش بنیان شبیه هفت خان رستم است و در بیشتر موارد افراد ترجیح می دهند بدون دریافت تسهیلات به ادامه فعالیت بپردازند که به طورمعمول شکست می خورند؛ نرخ تسهیلات بانکی به قدری بالا است که از توان دانش بنیان ها خارج است و هر فردی که به عنوان صاحب شرکت دانش بنیان و نوپا شناخته می شود، توانایی بازپرداخت آن را ندارد. تنها مزیت مثبتی که تسهیلات بانکی دارد، شفاف بودن روال ارائه تسهیلات و وام ها است که در ازای دریافت ضامن یا وثیقه، وام و پول می دهد.
تماس به قصد مشتری جمع کردن
چندی پیش، اخباری در رسانه ها منتشر شد؛ مبنی بر اینکه بانک ها در راستای ایفای مسئولیت های اجتماعی خود و کمک به رشد و توسعه کشور، به عنوان حامی شرکت های دانش بنیان از طریق ارائه تسهیلات با نرخ ارزان و صدور ضمانتنامه با شرایط و تخفیفات ویژه، به رشد این شرکت ها و تجاری سازی ایده ها، نوآوری ها، اختراعات و نتایج تحقیقات در حوزه فناوری های برتر کمک می کنند یا برای حمایت از شرکت های دانش بنیان تسهیلات قرض الحسنه ای در نظر گرفته اند که در چارچوب تفاهمنامه ای با صندوق نوآوری و شکوفایی پرداخت می شود.
هجرت بااشاره به این مصوبه ها می گوید: جالب است، بدانید از زمانی که چنین مصوبه هایی در بانک ها مبنی بر همکاری آنها با دانش بنیان ها تصویب شد، یک سری از شعب اصلی بانک ها تلاش کردند در راستای ارائه خدمات مالی و تسهیلاتی با شرکت های دانش بنیان ارتباط بگیرند؛ آنها در قالب تماس های تلفنی با این شرکت ها که بیشترشان نوع یک بودند، ارتباط گرفتند، اما زمانی که برخی دانش بنیان ها مراجعه کردند، با روند متفاوتی از آنچه در گذشته بود، مواجه نشدند و تفاوتی در ارائه تسهیلات با پیش از این تفاهمنامه ها، به وجود نیامده بود، گویا کمک ها برای تامین مالی تنها در کاغذ اتفاق افتاده بود؛ چرا که برای ارائه هر تسهیلات مالی، روال گذشته حاکم بود و به دریافت وثیقه و پشتوانه ملکی نیاز داشت.
روایتی از یک موازی کاری ضررساز
وی می گوید: روال لاک پشتی دریافت وام ها از بانک برای شرکت های دانش بنیان، دیگر معضل تعاملات بانک و دانش بنیان ها است که یک شرکت دانش بنیان فرقی با دیگر شرکت ها در دریافت تسهیلات بانکی ندارد، اما آن معضلی که بیش از هر مورد دیگری، موجب سختی روال دریافت تسهیلات در اکوسیستم نوآوری شده، فعالیت بانک گونه برخی نهادهایی است که علاوه بر روال دشوار ارائه تسهیلات، تفاوتی با یک نهاد بانکی ندارند؛ برای مثال صندوق نوآوری و شکوفایی با ادعای ارائه تسهیلات و وام ۹ درصد، خواهان ارائه تسهیلات به دانش بنیان ها است، اما در تبصره ها ارزش افزوده هم اضافه می کنند که کمابیش به همان سود بانک ها می رسد، به همین دلیل بهتر است با بانک ها در تعامل باشیم، چرا که همان گونه که اشاره کردم، دست کم روال شفاف تر و مشخص تری دارند و نظارت غیرکارشناسانه هم انجام نمی گیرد.
به چه روندی حمایت می گویید؟
وی بااشاره به روند بهبود تامین سرمایه مالی برای دانش بنیان ها می گوید که وقتی صحبت از حمایت می شود، این حمایت باید به شکلی همه جانبه و درخور انجام بگیرد. ابتدا باید حمایت از اکوسیستم نوآوری و دانش بنیان تعریف شود، اما در کشور ما حمایت از شرکت های دانش بنیان، تنها شعاری است که در اخبار و رسانه ها می شنویم و در عمل با روندی متفاوت تر از آنچه وجود دارد، برخورد می شود.
وام های بزرگ اصلا به دانش بنیان ها تعلق ندارد و جای سوال است که تسهیلات به چه قشری اختصاص داده می شود که دانش بنیان ها در عمل نمی توانند این تسهیلات را دریافت کنند و حمایت برای درصد خاصی از افراد است.
در کنار دانش بنیان ها هستیم
محمد محمودیان، مدیر نظارت صندوق نوآوری و شکوفایی، در گفت وگو با صمت درباره حمایت های صندوق نوآوری و شکوفایی از نحوه بازپرداخت تسهیلات گفت: نرخ عدم بازپرداختی که در صندوق نوآوری شکوفایی وجود دارد، کمتر از یک درصد است، درواقع به طورمعمول بازپرداخت انجام می گیرد و آمار و ارقام نشان دهنده این است که تاکنون شرکت ها توانسته اند وام های دریافتی خود را پرداخت کنند. گفتنی است، این نرخ در شبکه بانکی چیزی حدود ۱۵ تا ۱۰ درصد است و به دلیل این خوش حسابی در چند سال اخیر توانستیم شرکت های دانش بنیان را بعد از رشد اولیه به شبکه بانکی وصل کنیم. وی بااشاره به اهرم وار بودن منابع صندوق در همکاری با بانک ها افزود: دانش بنیان ها بدون اینکه گردش حسابی در بانک داشته باشند، می توانند از بانک ها تسهیلات بگیرند؛ به عبارت دیگر، با اهرمی کردن منابع صندوق، بدون اینکه شرکت سپرده ای در بانک ها داشته باشد، می تواند خدمات دریافت کند، در واقع خوش حسابی شرکت ها باعث شده است که بانک ها استقبال بیشتری از دانش بنیان ها کنند. صندوق هم در کنار این خدمات عملیات تسهیلات را انجام می دهد اما اگر شرکتی در نرخ بازپرداخت دچار مشکل شود، با رفتار چکشی و آنی مواجه نمی شود، یعنی در صورت عدم پرداخت، ابتدا وضعیت مالی شرکت را موردبررسی قرار می دهیم و به ریشه یابی مشکلات می پردازیم که چه مواردی باعث شده آن شرکت از بازپرداخت وام بازبماند. در حقیقت در تلاش هستیم که با خدمات جدید مسیر بازپرداخت را هموار کنیم تا شرکت ها توانمندتر شوند. حال اگر احراز شود که شرکت توان بازیابی ندارد و با این خدمات می تواند توان خود را بازیابی کند، این خدمات داده می شود. در این فرآیند به شرکت مهلت داده می شود، اما تمامی اینها بعد از کارشناسی از وضعیت موجود شرکت است. محمودیان گفت: تاکنون شرکت هایی که در ارتباط با صندوق نوآوری و شکوفایی بوده اند، به نوعی صندوق را کنار خود دیدند، نه نهادی که فقط به تامین سرمایه می پردازد. این خدمات متنوع است و پس از بررسی به نیازسنجی شرکت می پردازیم؛ اینکه دقیق نیازمند چه نوع خدمتی است؛ برای مثال اگر شرکتی در بازار مشکل فروش دارد با شناخت آن، تسهیلات لیزینگ یا فروش اقساطی را برای این شرکت فعال می کنیم. خوبی این روند این است که طرف قرارداد مشتریان هستند، یعنی بدحسابی این شرکت تاثیرگذار نیست و با شاخص جدید حقوقی و حقیقی که خریدار محصولات این شرکت است، قرارداد می بندیم. از آنجایی که تسهیلات لیزینکی به نفع مشتریان است، بیشتر افراد به شرکت های دانش بنیان رجوع می کنند، در واقع با تحریک تقاضا و افزایش نرخ فروش کمک می کنیم که شرکت بتواند بدهی و تسهیلاتی را که دریافت کرده است، برگرداند. مدیر نظارت صندوق نوآوری و شکوفایی گفت: همچنین تا زمانی که قانع نشویم شرکت به درآمدزایی رسیده است، تسهیلات مربوطه بسته نمی شود؛ به این ترتیب که تسهیلات را یک مرحله یا یک جا در اختیار شرکت ها نمی گذاریم. برای مثال، تسهیلاتی که برای خطوط تولید شرکت می دهیم باتوجه به نیازمندی های آنان در طول ۶ یا ۹ ماه خروجی آنها تبیین می شود و وقتی مطمئن شویم که محصول موردنیاز به بازار رسیده و استاندارد موردنیاز را دریافت کرده و تجاری شده است، طرح بسته می شود و بعد می رود برای بازپرداخت تسهیلات. روند این گونه است که زمان بازپرداخت تسهیلات یک روند پیشگیرانه است تا ریسک عدم بازپرداخت کاهش پیدا کند.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده،این گونه نتیجه می گیریم که صاحبان شرکت های دانش بنیان نیازمند کسب آگاهی از روند دریافت تسهیلات از نهادهای تامین مالی هستند، چرا که بنا بر گفته های مسئولان امر، صندوق نوآوری و شکوفایی حمایت های لازم را برای به ثمر رسیدن طرح های دانش بنیانی انجام می دهد و می توان این صندوق را به عنوان نهاد متولی قابل اطمینانی برای شرکت های دانش بنیان در نظر گرفت. به گفته برخی صاحبان شرکت های دانش بنیان، آنها مخالف اعطای تسهیلات در ابتدای شروع فعالیت یک شرکت دانش بنیان هستند، چرا که اگر صاحبان این شرکت ها نتوانند رفتار بازار را پیش بینی کنند، از بازپرداخت ها بازمی مانند و راه های دشوارتری را مقابل خود خواهند داشت.
