ژنو والگوم یا زانوی ضربدری، عارضه‌ای است که در آن زانوها به هم نزدیک می‌شوند اما مچ پاها نه. این عارضه، اغلب در کودکان خردسال دیده می‌شود و می‌تواند برای والدینی که اطلاعات کمی در مورد این بیماری دارند نگران کننده باشد.

ژنو والگوم معمولاً به نام زانوی ضربدری شناخته می‌شود. هنگامی که فرد مبتلا به زانوی ضربدری می‌ایستد و زانو‌های خود را کنار هم قرار می‌دهد، مچ پاها حدود ۸ سانتی متر یا بیشتر از یک دیگر فاصله می‌گیرند. در ظاهر به نظر می‌رسد که زانوها به سمت یکدیگر فشار وارد می‌کنند.

این بیماری، در کودکان بیشتر شایع است و معمولاً کودکان ۳ تا ۶ ساله را درگیر می‌نماید اما در اکثر کودکان خردسال، این وضعیت به طور طبیعی تا سن ۷ سالگی اصلاح می‌گردد. در موارد نادر، زانوی ضربدری ممکن است تا سنین نوجوانی ادامه یابد. موارد دیگر ابتلا به این بیماری در صورتی است که، کودکان بزرگتر یا بزرگسالان در نتیجه یک عارضه دیگر یا بیماری زمینه‌ای به آن مبتلا شوند.

در مواردی، که این بیماری به خودی خود برطرف نشود یا اینکه فرد بعدا به زانوی ضربدری مبتلا شود، ممکن است که بیمار نیاز به درمان پزشکی داشته باشد. عارضه زانوی ضربدری در بیشتر مواقع، قابل پیشگیری نیست؛ با این حال، گزینه‌های درمانی مختلفی در دسترس است که ممکن است به کاهش برخی از علائم زانوی ضربدری کمک کند. اگر پزشک بتواند علت بروز این عارضه را شناسایی و درمان کند، ممکن است که از شر زانوی ضربدری که به دلیل یک بیماری زمینه‌ای، ظاهر شده است خلاص شد.

چه چیزی باعث ایجاد زانوی ضربدری می‌شود؟

داشتن زانوهای ضربدری در کودکان سالم زیر ۶ یا ۷ سال نسبتاً رایج است و فقط بخشی از روند رشد و تکامل طبیعی پاهای آن‌ها است. پاها معمولاً با رشد کودک به تدریج صاف می‌شوند، اگرچه زانوهای ضربدری خفیف ممکن است که تا بزرگسالی نیز وجود داشته باشند.

زانوهای ضربدری که بعداً در دوران کودکی ایجاد می‌شوند و یا با افزایش سن بهبود نمی‌یابند، گاهی اوقات ممکن است که مرتبط با یک مشکل اساسی دیگر باشند، مانند:

• راشیتیسم - مشکل در رشد استخوان‌ها ناشی از کمبود ویتامین D و کلسیم
• فشار بیش از حد روی زانوها - به عنوان مثال، در نتیجه چاقی یا شل شدن رباط‌های زانو (نوار‌های بافت اطراف مفاصل که استخوان‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند)
• یک آسیب یا عفونت که در زانوها یا استخوان‌های پا ایجاد شده باشد
• عامل ژنتیکی که بر رشد استخوان‌ها یا مفاصل تأثیر می‌گذارد

گاهی اوقات بزرگسالان نیز ممکن است به عارضه زانوهای ضربدری مبتلا شوند. در بزرگسالان بروز این عارضه معمولا با مشکلات مفصلی مانند آرتروز یا آرتریت روماتوئید مرتبط است.

تشخیص

تشخیص معمولاً با یک معاینه فیزیکی شروع می‌شود که در آن پزشک فرد را معاینه کرده و از او شرح حال دقیق پزشکی می‌گیرد. اگر بیمار کودک باشد، پزشک روند رشد پاهای او را بررسی می‌نماید.

اگر بیمار در پاهای خود درد داشته باشد، پزشک احتمالاً از او می‌خواهد که محل، شدت و فراوانی آن را شرح دهد.

پزشک همچنین موارد زیر را بررسی خواهد کرد:

• تراز زانوها هنگام ایستادن
• چگونگی راه رفتن بیمار
• اختلاف درطول پاها

پزشک ممکن است که احتمال پوشیدن کفش‌های نامناسب را نیز در بیمار بررسی نماید. در برخی موارد، پزشک ممکن است برای بررسی ساختار استخوان‌ها اسکن ساق پا، اسکن کف پا و عکسبرداری با اشعه ایکس و سی تی اسکن را تجویز نماید.

پزشک همچنین باید تعیین کند که آیا علت زمینه‌ای برای ایجاد زانوی ضربدری وجود دارد یا خیر. اگر هیچ کدام از این عوامل خاص بیماری وجود نداشته باشد، پزشک معمولاً توصیه می‌کند که منتظر بمانید تا ببیند آیا این وضعیت خود به خود برطرف می‌شود یا خیر.

درمان

نحوه درمان زانوی ضربدری تا حد زیادی به علت و شدت بیماری بستگی دارد. گزینه‌های درمانی معمول ممکن است شامل بعضی از موارد زیر باشند:

داروها و مکمل‌ها

اگر یک بیماری زمینه‌ای باعث ایجاد زانوی ضربدری شود، پزشک باید ابتدا آن بیماری را درمان نماید تا بتواند همراستایی ساق پاها را اصلاح کند. پزشک ممکن است که از داروها و مکمل‌ها به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی استفاده نماید.

ورزش کردن منظم

مطالعات فراوان انجام شده، نشان می‌دهد که ورزش کردن می‌تواند به تقویت عضلات پاها کمک کند و وضعیت و تعادل را در پاهای افراد مبتلا به زانوی ضربدری بهبود بخشد. تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که ورزش در مورد جوانان مبتلا به زانوی ضربدری نتایج مثبت بیشتری داشته است، اما اینکه ورزش این وضعیت را در کودکان نیز اصلاح می‌کند، به اثبات نرسیده‌است.

کاهش وزن

اگر فردی دارای وزن بیش از حد بدن باشد، این عامل می‌تواند باعث ایجاد زانوی ضربدری شود. داشتن وزن اضافی، فشار زیادی بر روی پاها و زانوها وارد می‌کند و می‌تواند باعث بدتر شدن زانوی ضربدری یا علت ایجاد آن شود. پزشک احتمالاً توصیه می‌کند که فردی که اضافه وزن دارد با ترکیبی از رژیم غذایی و ورزش، وزن خود را کم کند.

استفاده از ارتز

ارتز‌ها یک نوع ابزار پزشکی هستند که برای کمک به تصحیح راه رفتن یا نحوه برخورد کف پاها با زمین یا هنگام راه رفتن همراه با انواع کفی طبی که برای دردهای ناشی از زانوی ضربدری در کفش قرار داده می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرند. پزشکان ممکن است که علاوه بر ارتز، یا به جای آن‌، بریس یا آتل را برای بعضی از کودکان توصیه کنند. بریس‌ها برای کمک به رشد استخوان‌ها در موقعیت صحیح آن، طراحی شده‌اند.

جراحی

جراحی معمولا اولین گزینه درمانی برای یک فرد مبتلا به زانوی ضربدری نیست. جراحی معمولاً برای زانوهای ضربدری شدید و مواردی که ورزش، کشش و کاهش وزن، درد را تسکین نمی‌دهد، بکار گرفته می‌شود. برای درمان کودکان، پزشکان از روشی به نام جراحی رشد هدایت شده، استفاده می‌کنند. در این روش، جراح یک قطعه فلز کوچک را وارد زانو می‌کند. این صفحه فلزی، به تدریج به رشد استخوان در جهت صحیح کمک می‌نماید. هنگامی که استخوان‌ زانو به درستی تراز شد، جراحی دیگری برای برداشتن صفحه فلزی انجام خواهد شد. برای بزرگسالان و نوجوانان نیز می‌توان جراحی استئوتومی انجام داد. مشابه جراحی رشد هدایت شده، در استئوتومی نیز جراح، یک صفحه فلزی کوچک را در زانو قرار می‌دهد. این صفحه به عنوان یک بریس دائمی برای نگه داشتن زانو در راستای درست استفاده می‌شود.