تابستان داغ پول
«پول داغ» به پولی گفته می‌شود که صاحبش از نگهداری نقدی آن ترس دارد و ترجیح می‌دهد با خرید دارایی‌هایی که سودآوری کوتاه‌مدتی دارند، ارزش آن را مطابق با تورم حفظ کند یا ارتقا دهد.
«پول داغ» به پولی گفته می شود که صاحبش از نگهداری نقدی آن ترس دارد و ترجیح می دهد با خرید دارایی هایی که سودآوری کوتاه مدتی دارند، ارزش آن را مطابق با تورم حفظ کند یا ارتقا دهد. گزارش جدید بانک مرکزی از تحولات اقتصاد کلان نشان می دهد حجم نقدینگی در پایان مرداد سال ۱۴۰۱ نسبت به پایان سال ۱۴۰۰ به میزان ۱۲ . ۸ درصد رشد کرده و پایه پولی هم ۱۲ . ۴ درصد قد کشیده است.
خطر اینجاست که در پایان مرداد سال ۱۴۰۱ ، ضریب فزاینده نقدینگی به رقم ۷ . ۶ درصد رسیده که در مقایسه با رشد دوره مشابه سال گذشته ۱۰ . ۵ درصد کاهش نشان می دهد.
البته دلیل اصلی افزایش ضریب فزاینده نقدینگی در پایان مرداد ۱۴۰۱ نسبت به پایان سال ۱۴۰۰ ، ناشی از کاهش نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به نسبت سپرده ها است.علاوه بر اینها، رسیدن نرخ رشد نقدینگی به ۳۹ . ۱ درصد و پایه پولی به ۴۲ . ۱ درصد، نشانه های هشداردهنده ای است که باید بانک مرکزی زودتر برای آن چاره اندیشی کند و نرخ رشد نقدینگی را دست کم به محدوده ۲۷ درصد، یعنی میانگین رشد بلندمدت نقدینگی در اقتصاد ایران، کاهش دهد تا از شکل گیری پدیده «پول داغ» جلوگیری شود. نتیجه اعلام آمارهای اقتصادی ازسوی بانک مرکزی صعود انتظارات تورمی و پیدایش پدیده پول داغ در اقتصاد است. صمت درباره آثار رشد نقدینگی و تورم بر پیدایش «پول داغ» با متخصصان حوزه اقتصاد به گفت وگو پرداخته است.
حفظ قدرت خرید در فضای تورمی
آلبرت بغزیان، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه تهران درباره چگونگی پیدایش پول داغ در اقتصاد به صمت گفت: در شرایط کنونی که مطابق گزارش مرکز آمار ایران نرخ تورم مرداد بالای ۵۰ درصد است، طبیعی است مردم دارایی های پولی خود را به کالای سرمایه ای تبدیل کنند.
وی افزود: افراد معمولا در دوره تورم با بروز انتظارات تورمی سعی می کنند پول را به یک دارایی دیگر تبدیل کنند؛ بنابراین بخشی از پول هایی که در بازارهای مختلف جابه جا می شود، پول های داغ است. در واقع پول داغ، پولی است که درصدد حفظ قدرت خرید خود در شرایط تورمی است.
پول داغ، ثمره اقتصاد ناسالم
بغزیان ادامه داد: بخش دیگر جابه جایی پول، مربوط به کساد شدن بازارها در اثر گرانی ناشی از تورم است. در چنین شرایطی برخی از بازارها کاهش بازدهی دارند و برخی دیگر رونق پیدا می کنند و می توانند در کوتاه مدت، سودده باشند. به عنوان مثال، برخی افراد در تابستان برای حفظ ارزش وجوه نقد خود وارد بازار طلا شدند و در حال حاضر با دریافت اطلاعات از وضعیت بازار خودرو و پیش بینی زودبازده بودن این بازار، پول خود را از بازار طلا خارج می کنند و برای خرید خودرو آماده می شوند. همچنین بخشی از افرادی که ارز در اختیار دارند، آن را به تومان تبدیل می کنند و وارد یکی از بازارهای زودبازده می شوند.
این استاد دانشگاه گفت: در هر صورت این گونه جابه جایی ها نشان دهنده ناسالم بودن یک اقتصاد است. این حرکت ها باعث نابسامانی بازارها و سردرگمی فعالان اقتصادی می شود.
وی با تاکید بر اینکه جابه جایی های پولی ناسالم ناشی از وجود ابرتورم در کشورهاست، گفت: دوره های ابرتورمی بعد از جنگ جهانی دوم در کشورهای مختلف جهان رخ داد و عامل پیدایش پول داغ شد.
وی با اشاره به شرایط ابرتورمی در کشورهایی مانند آرژانتین و ترکیه در سال های اخیر گفت: این کشورها تجربه هایی مشابه شرایط فعلی اقتصاد ایران را از سر گذرانده اند. هرچند در حال حاضر پدیده پول داغ در جهان بسیار نادر است، اما متاسفانه در ایران پول داغ جای وجه رایج کشور را گرفته است.
در کشورهای توسعه یافته، اقتصاد به گونه ای توسط برنامه ریزان اداره می شود که این کشورها در مسیری مشابه شرایط فعلی اقتصاد ایران قرار نگیرند و پول داغ در این کشورها به وجود نیاید.
پایان عمر پول داغ در دنیا
بغزیان گفت: دوره نرخ های بالای تورمی در بیشتر کشورها به پایان رسیده و بازارها نیز به گونه ای متفاوت عمل می کنند. به عنوان مثال، خودرو در سایر کشورها یک کالای سرمایه ای محسوب نمی شود و با فرآیندهای پیچیده خرید مانند پیش فروش، شکل گیری صف ثبت نام و... مواجه نیست.
وی یادآور شد: در بیشتر کشورها خودرو به صورت تحویل فوری و با شرایط و امکانات خوبی به مصرف کنندگان فروخته می شود. در واقع مسئله آنها عدم پاسخگویی عرضه در مقابل تقاضا نیست، بلکه عرضه جلوتر از تقاضاست و سیاست های تحریک تقاضا و روش های فروش است که پویایی بازار را حفظ
می کند.
رشد پول داغ از دل تورم
این استاد دانشگاه بیان کرد: در واقع وقتی کشوری نظیر ایران درگیر تورم باشد، قاعدتا ارزش پول ملی آن درحال کم شدن است؛ بنابراین مردم تمایلی به نگه داشتن پول یا نقدینگی ندارند، زیرا با افزایش روزافزون تورم با همان مبلغ پول در اختیار توانایی تهیه کالا و خدمات چند روز گذشته را نخواهند داشت. در نتیجه معمولا افراد برای پیشگیری از اثر تورم بر دارایی شان آن را به کالای سرمایه ای تبدیل می کنند و بازارهایی مانند طلا، ارز و سهام بیشترین جذب کننده سرمایه های این گروه به حساب می آیند.
وی تصریح کرد: رشد پول داغ به وجود نوسانات در بازار و نااطمینانی نسبت به آینده آن برای سرمایه گذاری بستگی دارد. روشن است وقتی تنش بر بازار حاکم باشد، سرمایه گذار پول خود را وارد حوزه ای می کند که کسب سود با ریسک کمتر همراه باشد. در این زمینه مسکن، ارز و طلا اطمینان بخش ترین بازارها به شمار می روند.
گره گشایی نرخ بهره
این استاد دانشگاه راه مقابله با پیدایش پول داغ را افزایش نرخ بهره بانکی عنوان کرد و گفت: در بسیاری از مواقع بانک ها با نرخ های بالای سود سپرده یا گواهی سپرده درصدد جذب نقدینگی موجود در بازار برمی آیند، اما مبالغ بالای این وجوه سرگردان و مقدار جذابیت بازارهای موازی اغلب باعث تغییر نرخ های سود بانکی می شود.
وی متذکر شد: در زمان هایی که اقتصاد با تورم بالایی روبه رو باشد یا فعالان اقتصادی برآوردی مبنی بر تورم بالا داشته باشند، افراد تمایل کمتری به سپرده گذاری در بانک خواهند داشت. در چنین شرایطی که سپرده گذاری در بانک به صرفه نباشد، افراد در نخستین فرصت پول نقد را به دارایی های سرمایه ای تبدیل می کنند تا ارزش دارایی شان متناسب با نرخ تورم شود.
بغزیان با اشاره به اینکه انضباط حاکم بر توزیع مناسبات پولی و بانکی کشور همواره با چند رویکرد همراه است، گفت: پیدایش پول داغ تنها از تورم ناشی نمی شود و رکود اقتصادی نیز می تواند در این امر موثر واقع شود. در حقیقت زمانی که سود بعضی بازارها رو به کاهش بگذارد و برخی دیگر از بازارها که عمدتا غیرتولیدی هم محسوب می شوند از رونق بالایی برخوردار باشند و سود خوبی در کوتاه مدت به سرمایه گذاران پرداخت کنند، به طور طبیعی پول های سرگردان را به سمت خود جذب می کنند.
تورم بالا عامل پیدایش پول داغ است
کامران ندری، اقتصاددان و استاد دانشگاه درباره چگونگی پیدایش پول داغ در اقتصاد ایران به صمت گفت: تورم بالا در اقتصاد همیشه اصلی ترین علت پیدایش پول داغ است. در تابستان گذشته به دلیل اینکه کشور دچار تورم بی سابقه شد، پول های سرگردان در قالب پول داغ به بازارهای زودبازده با نرخ سود بالا نظیر مسکن و طلا مهاجرت کردند.
وی ادامه داد: در تشریح دلایل شکل گیری پول داغ علاوه بر تورم بالا باید به رشد نقدینگی نیز اشاره کرد، زیرا نقدینگی خود به تنهایی به تورم و ایجاد پول داغ دامن می زند و بر آنها تاثیرگذار است؛ به عبارت دیگر نقدینگی حجم پول نقد خارج از سیستم بانکی است که قابلیت تورم زایی دارد؛ به این صورت که چنانچه حجم پول نقد بالا باشد قدرت خرید هم رشد می کند و افزایش تقاضای ناشی از این قدرت خرید، باعث ارزش گذاری کالا یا خدمات، بیشتر از ارزش واقعی شان می شود.
لزوم تناسب نقدینگی با تولید
وی اظهارکرد: حجم نقدینگی در یک اقتصاد باید متناسب با میزان تولید کالا و خدمات در نظر گرفته شود؛ در غیر این صورت پول در گردش بی تردید سبب تورم همراه با رکود خواهد شد و در نهایت رکود تورمی نقدینگی سرگردان را به سمت کالاهای ارزشی هدایت خواهد کرد.
این استاد دانشگاه چاپ پول بدون پشتوانه را دیگر عاملی دانست که در پیداش پول داغ موثر است و افزود: بانک مرکزی با چاپ پول بدون پشتوانه در اصل منجر به تزریق پول داغ در کشور می شود. در این صورت کنترل تورم و رشد نقدینگی در کشور نه تنها به سختی صورت خواهد گرفت، بلکه دامنه آنها نیز وسیع تر می شود.
پول داغ و صدمه به صادرات
وی با تاکید بر اینکه گردش پول داغ و چنین جابه جایی ها و تغییرات پولی، نشان دهنده ناسالم بودن یک اقتصاد است، گفت: گردش پول داغ در کشور سبب می شود هر روز بر بهای کالای خریداری شده افزوده و به همان اندازه از ارزش پول رایج کشور کاسته شود. علاوه بر این مسئله صدمه جدی هم به بخش صادرات وارد می آید؛ یعنی نرخ تمام شده صادرات به دلیل افزایش نرخ مواد اولیه، افزایش می یابد و در واقع ثبات اقتصادی کشور را مختل می کند.
ندری خاطرنشان کرد: خروجی سیاست گذاری اقتصادی در چند دهه گذشته به گونه ای بوده که مردم همواره در جست وجوی پناهگاه هایی برای محافظت از سرمایه خود بوده اند. در دوره ای بازار مسکن پناهگاه سرمایه گذاران بوده و در دوره ای دیگر خودرو. بازارهای ارز و سکه از دیگر پناهگاه های محبوب سرمایه گذاران محسوب می شوند. این موارد جملگی بیانگر بی ثباتی در نظام پولی و مالی کشور است، زیرا در یک اقتصاد سالم نقدینگی به جای سرگردانی در بازار راهی بانک ها و این منابع ارزشمند در نهایت به تولید تزریق می شوند.
سیاست غلط ثبات نرخ سود
وی راهکار جلوگیری از پیدایش پول داغ را افزایش نرخ سود بانکی عنوان کرد و گفت: باوجود اینکه بارها اقتصاد ایران تبعات کاهش نرخ سود بانکی را تجربه کرده، باز هم مسئولان به ادامه این سیاست اشتباه اصرار دارند و براساس تصمیم شورای پول و اعتبار نرخ سود سپرده همچنان ۱۸ درصد است. در3 ماه تابستان، درست از زمانی که امیدها برای افزایش نرخ سود بانکی از بین رفت، سرمایه گذاری در سایر بازارها به شدت جذاب شد.
این استاد دانشگاه یادآور شد: آن گونه که آمارهای بانک مرکزی نشان می دهد نقدینگی کشور حدود ۵۰۰۰ هزار میلیارد تومان است؛ نقدینگی که پیش از التهابات بازارهای مالی مختلف حدود ۷۰ درصد آن به عنوان ذخیره ارزش نزد بانک مرکزی نگه داشته می شد و تنها ۳۰ درصد آن وسیله مبادله بود، اما اکنون شرایط برای این میزان نقدینگی معکوس شده زیرا فقط ۲۰ درصد این حجم نقدینگی ذخیره ارزش است و ۸۰ درصد نقدینگی در قالب وسیله مبادله وارد اقتصاد شده است. همین موضوع موجب شده نقدینگی در قالب پول داغ در چرخه مالی کشور درحال گردش باشد.
سخن پایانی
به گواه آمارها نرخ دو شاخص اقتصادی تورم و نقدینگی در کشور سر به فلک کشیده، این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان پدیده ای به نام «پول داغ» زاییده رشد این دو شاخص در زمان بی تدبیری برنامه ریزان اقتصادی است، زیرا متاسفانه به واسطه سیاست های غلط مسئولان اقتصادی انگیزه حفظ ریال تقریبا به صفر رسیده و جز پدربزرگ ها و مادربزرگ ها کسی حاضر به سپرده گذاری در بانک ها نیست. متاسفانه ریال این روزها مانند سیب زمینی داغی است که کسی تمایل ندارد آن را در دستان خود نگه دارد و آن را مدام از این دست به آن دست می اندازد.
