آداب و رسوم نوروز در شهرهای مختلف ایران
نوروز یکی از کهن‌ترین جشن‌های به‌جای مانده از دوران باستان است. از آن دوران تاکنون اقوام مختلف ایرانی با نو شدن سال، نوروز را جشن می‌گیرند. آداب و رسوم نوروز در مناطق مختلفی از ایران با یکدیگر متفاوت است، زیرا در کشور عزیزمان قوم‌های مختلفی با فرهنگ‌های متفاوت زندگی می‌کنند.
در این گزارش روزنامه صمت با آداب نوروزی برخی استان‌های کشور به‌طور خلاصه آشنا شوید.
ایرانیان نوروز را چگونه جشن می‌گیرند
نوروز در پایتخت
در تهران شب سال نو غذایی پرقوت و گرم‌کننده مزاج به‌نام رشته‌پلو که با مواد اصلی آن رشته پلویی و خرما و کشمش سرخ‌کرده است، آماده می‌شود که تهیه و خوردن آن آدابی دارد.
نوروز در البرز
در البرز به چهارشنبه آخر سال یا همان چهارشنبه سوری «کل چارشنبک» یعنی «چهارشنبه بی‌اهمیت» می‌گفتند. علت این نام‌گذاری این است که ایرانیان قدیم در ۵ روز آخر سال دست از کار برمی‌داشتند و آن را تعطیل می‌کردند. همچنین در البرز رسم بود که زنان محله در اسفند به کمک هم خانه‌تکانی می‌کردند. در گویش البرزی‌ها به این کار یور می‌گفتند.
نوروز در آذربایجان شرقی
در آذربایجان شرقی به چهارشنبه آخر سال «چرشنبه خاتون» می‌گویند. در روستاهای این استان، زنان در چهارشنبه‌سوری بالای اجاق خوراک‌پزی شکل زنی زیبا را می‌کشند و زیر آن یک آینه و شانه می‌گذارند تا زمان آمدن چرشنبه خاتون او بتواند موهایش را شانه بزند. این کار بر بارور شدن زمین در آخرین روزهای اسفند تاکید دارد.
نوروز در آذربایجان غربی
از رسم‌های زیبای نوروزی در آذربایجان غربی رسم «تکم‌چی»ها است. تکم‌چی تکم (بز ساخته‌شده از قطعات چوب) را چند روز قبل از عید در کوچه‌ها می‌چرخاند و به ترکی اشعاری می‌خواند و از مردم پاداش می‌گرفت. مردم آذربایجان غربی اسفند را بایرام آیئی (ماه عید) و هفته اول اسفند را «چیله قووان» یعنی هفته‌ای که چله زمستان را فراری می‌دهد یا یالانچی چارشنبه «چهارشنبه دروغین» می‌نامیدند.
آنها در آخرین چهارشنبه سال لباس‌های تمیز و تازه می‌پوشیدند و کوزه‌ای نو را در صبح روز چهارشنبه آخر سال پر آب تازه می‌کردند و چایی صبحانه روز چهارشنبه‌شان را با آن آب درست می‌کردند تا بخت‌شان باز و نیکو شود.
نوروز در چهارمحال‌وبختیاری
در چهارمحال‌وبختیاری زنان و کودکان نخستین شنبه سال نو به بیرون از خانه می‌روند و گیاهان خوراکی تازه را می‌چینند تا بدی و پلیدی از مزارع و باغات آنها دور شود. به این رسم «شنبه گردی-شنبه گردش» می‌گویند که بیشتر خاص زنان و کودکان است و خانواده‌ها بیرون نمی‌روند.
نوروز در خراسان جنوبی
مراسم شام نوروزی از مراسمات اهالی خراسان جنوبی است که در آن خانواده داماد برای تازه‌عروس عقدکرده خود به مبارکی سال جدید هدایایی مثل لباس، کفش و کیف، برنج، گوشت و... می‌برند و خانواده عروس با مواد خوراکی در ایام نوروز شام یا نهاری تهیه و آنها را به خانه خود دعوت می‌کنند تا ارتباطات مستحکم شود.
نوروز در خراسان رضوی
در خراسان رضوی مردم چند لحظه قبل از تحویل سال «آب جوجه خروس» یا شیر می‌خورند، زیرا معتقدند با خوردن آب جوجه خروس طی سال پوست بدن‌شان لطیف و درخشان و با خوردن شیر، پوست بدن‌شان سفید و نرم خواهد شد. برای اینکه در طول سال رزق و روزی حلال نصیب‌شان شود، از کوکویی که از شب آخر سال کهنه مانده بود، مقداری می‌خورند تا دیگر از کو؟ کو؟ گفتن در طول سال آسوده شوند.
نوروز در خراسان شمالی
یکی از آیین‌های دائمی در خراسان شمالی مراسم کوزه‌شکنی است. در این رسم در کوزه‌ای مقداری آب می‌ریزند و درون آن سکه پول می‌اندازند، سپس یکی از اعضای خانواده که معمولا پسر خانواده است، آن را از پشت بام به پایین پرت می‌کند تا کوزه شکسته و آب آن پاشیده شود. آنها شکستن کوزه را نشانه آلودگی‌ها و اندوه‌های یکساله می‌دانند.
نوروز در زنجان
در روزهای قبل از سال نو زنجانی‌ها برای رنگ کردن دیوارهای کاه‌گلی، گچ از دشت و کوهستان آورده و آن را با آب مخلوط می‌کردند و با جارو روی دیوارها می‌پاشیدند. سپس خاک زرد را روی آتش می‌گذارند تا قرمز شود و با دست روی دیوار نقش‌هایی از گل و درخت می‌کشند.
نوروز در سیستان‌وبلوچستان
در سیستان‌وبلوچستان مردم تمامی ظروف سفالی که در طول سال از آنها بهره‌برداری می‌شد را به بالای بام برده و می‌شکستند زیرا معتقد بودند ارواح پلید که درون آنها جای گرفته‌اند، سبب ناخوشی خانواده و اعضای آن می‌شوند.
نوروز در فارس
در شیراز آداب و رسوم خاصی برگزار می‌شود. مردم این خطه برای درخت نارنج خود مراسم عروسی می‌گیرند؛ بدین معنی که اگر درخت آنها بار کمی بدهد، زن صاحب خانه، زنان همسایه را دعوت و با اره‌ای اقدام به بریدن شاخه‌های درخت می‌کند.
در این میان یکی از زنان همسایه واسطه می‌شود و نمی‌گذارد او این کار را انجام دهد.
سپس روی درخت تور بسیار نازکی می‌کشند و شکر پنیر روی آن می‌پاشند، کِل می‌زنند و با خواندن واسونک شادی می‌کنند. این مراسم به این منظور برگزار می‌شود که آن درخت، سال بعد در فصل بهار، بار نارنج زیادی دهد.
نوروز در کرمانشاه
رسم آب‌پاشی به یکدیگر، آب‌تنی و شست‌وشوی خود با آب از مراسم نوروزی کرمانشاهیان بود، زیرا مردم می‌خواستند با آب‌پاشی به خود، یا آب‌تنی آلودگی‌های آتش و زمستان را بزدایند و خود را تطهیر و پاکیزه کنند. این رسم هنوز در میان گروهی از مردم پاکستان رایج است. در جشن چهارشنبه سوری نیز می‌توان بقایای این رسم را دید.
نوروز در کرمان
در کرمان هنگام تحویل سال آش رشته می‌پزند و رشته‌اش را زمان تحویل سال درون آن می‌ریزند تا پایان سال رشته کارها در دست‌شان باشد. در برخی نقاط زنان خود رشته بریده و آش درست می‌کنند. در برخی مناطق استان کرمان با زع‍ف‍ران و گ‍لاب بر بدنه یک ک‍‍اس‍ه چ‍ی‍ن‍‍ی دع‍‍ای م‍خ‍ص‍وص تحویل سال را می‌ن‍وی‍س‍ن‍د و با آن شربت درست می‌کنند و تمام اعضای خانواده این شربت را می‌نوشند تا در طول سال سلامت باشند.
نوروز در کهگیلویه و بویراحمد
از آیین سنتی مردم کهگیلویه‌وبویراحمد چاله گرم‌کنون یا سفره پرکنون است که در نخستین شب سال برگزار می‌شود.
برای پرخیر و برکت بودن سال نو هر خانواده سفره خود را پر از نان تازه می‌کند و با پخت غذاهای سنتی مانند شله ماش، شله عدس، شله بادام و شله کنجد چاله یا اجاق خود را گرم نگه می‌دارد.
نوروز در گیلان
در گیلان قبل از حلول سال نو نمایش عروس گوله همراه با آواز ریتمیک برگزار می‌شود. بازیگران این نمایش ۳ نفر هستند: غول، پیربابو و نازخانم. نقش نازخانم را پسر جوان اجرا می‌کند. پیربابو یا کوسه پیرمردی است که سر تصاحب نازخانم با غول به جنگ و جدل می‌پردازد.
غول نیز برای خود کلاهی از کلوش (ساقه برنج) درست می‌کند و خود را با زنگوله‌ها و چماق می‌آراید تا عجیب به‌نظر برسد. این گروه به منازل مختلف می‌روند و به صاحب خانه سال نو را تبریک می‌گویند و از او هدایایی دریافت می‌کنند.
نوروز در یزد
در یزد آخرین شب سال روی پشت بام آتش روشن می‌کردند که به آن «آتش رو بوم کردن» می‌گفتند و معتقد بودند با این کار سرما و سوزش زمستان از بین می‌رود.
یزدی‌ها ۱۰ روز مانده به نوروز را پنجه کوچک و ۱۰ روز بعد از نوروز را پنجه بزرگ می‌گفتند و در پنجه بزرگ مراسم‌های مختلفی مانند چهارشنبه سوری، کوزه شکستن، پختن آش رشته، پختن نان شیرین، آماده کردن سفره هفت‌سین، خانه‌تکانی و خریدن لباس نو انجام می‌دادند.
نوروز در لرستان
مردم لرستان هنگام تحویل سال برای آمدن باوُ نوروز در خانه خود را باز می‌گذاشتند. باوُ نوروز هنگام تحویل سال آنچه بر سفره موجود بود را بین افراد تقسیم و برکت سال آن خانه را معین و مشخص می‌کرد و اگر درها بسته بودند، باوُ نوروز پشت در می‌ماند.
مردم لرستان به‌جای روز سیزده بدر در روز ۱۴ فرودین به دامان طبیعت می‌رفتند.
در لرستان آیین کوسه‌سوار یا ننه‌پیره برگزار می‌شد. مردم ننه‌پیره را عامل سرمای سخت و مرگ‌ومیر در اواخر زمستان می‌دانستند.
نوروز در همدان
در همدان نیز روزهای قبل از عید، کوسه و زن کوسه که مانند حاجی فیروز پیام‌آوران شادی نوروزی و بهار بودند، در نقش زن و شوهر چوپان با ساز و دهل از روستاها به شهر می‌آمدند و تعدادی از بچه‌ها به‌دنبال آنها راه افتاده و وارد هر خانه‌ای که در آن باز بود، می‌شدند. آنها بعد از وارد شدن به خانه اعیان و اشراف شروع به حرکات جالب و خنده‌دار و رقص و پایکوبی می‌کردند. این گروه از صاحبخانه‌ها پاداش نقدی یا غیرنقدی دریافت می‌کردند.
از غذاهای پیش از نوروزی همدان «قوت خدر نبی» یا غذای خضر نبی است که از ترکیب نان خشک، گردو، پنیر و شیر تهیه می‌شود و مردم بر این باورند که هر کس این غذا را بخورد، حضرت خضر بر او نظر دارد.
نوروز در آداب ترکمن‌ها
یکی از آداب و رسوم نوروز بین ترکمن‌ها منجوق آتدی (انداختن دانه منجوق) است. در این مراسم دختران گرد هم می‌آیند، هر نفر روی منجوق خود علامتی خاص می‌زند و همگی منجوق‌شان را داخل یک ظرف می‌ریزند. یکی از دختران در حالی که ظرف را بالای سر خود نگه داشته، شعری می‌خواند. سپس یکی از منجوق‌ها را در می‌آورند و متعلق به هر کسی که باشد تفسیر شعر درباره اوست.
نوروز در کردستان و بوشهر
آداب و رسوم نوروز در کردستان نیز مانند شهرهای دیگر انجام می‌شود؛ با این تفاوت که کردها در برخی نقاط به‌جای آتش‌افروزی در چهارشنبه‌سوری در شب نوروز آتش به پا می‌کنند.
میرنوروزی که نوعی نمایش کمدی است، هنوز در برخی از روستاهای این استان برگزار می‌شود. بوشهری‌ها هم علاوه بر سفره هفت‌سین، سفره هفت‌میم پهن می‌کنند که اجزای آن میوه، مسقطی، ماهی، میگو، مرغ، ماست و مرباست.
